Vũ Đức Khanh: Một Trật Tự Thế Giới Tự Do Không Trump: Ảo Tưởng hay Thực Tế?

Khi Trump 2.0 quay lại Tòa Bạch Ốc, thế giới tự do một lần nữa đối mặt với nguy cơ rạn nứt. 

Chính sách đối ngoại thất thường của Trump, từ việc áp thuế quan lên đồng minh đến cắt viện trợ Ukraine, đã làm suy yếu trật tự thế giới do Mỹ lãnh đạo suốt 80 năm qua. 

Tuy nhiên, thay vì chấp nhận một trật tự thế giới bị thao túng bởi Trump và những thế lực chống dân chủ, các quốc gia tự do có thể tự xây dựng một hệ thống mới, vững chắc hơn, bền vững hơn – một trật tự thế giới tự do không có Mỹ của Trump. 

Điều này không phải là ảo tưởng, mà là một khả năng thực tế, nếu có ý chí chính trị và một cơ chế đa phương dựa trên luật pháp. 

Minh chứng rõ ràng nhất chính là CPTPP – một hệ thống hợp tác thương mại đã trụ vững trước Trump và tiếp tục mở rộng bất chấp sức ép từ Trung Quốc.

Trump Không Thể Phá Hủy Hoàn Toàn Trật Tự Thế Giới Tự Do

Trump có thể làm suy yếu các liên minh, nhưng ông ta không thể xóa sổ hoàn toàn trật tự thế giới tự do. 

Lý do rất đơn giản: hệ thống này không chỉ phụ thuộc vào Mỹ, mà còn dựa trên mạng lưới lợi ích đan xen giữa các quốc gia. 

Liên minh châu Âu (EU) vẫn là một khối kinh tế hùng mạnh. 

Nhật Bản và Hàn Quốc tiếp tục củng cố hợp tác an ninh. 

Anh, Úc, Canada vẫn giữ vững cam kết với hệ thống quốc tế dựa trên luật pháp.

Thực tế cho thấy rằng, ngay cả khi Mỹ rút lui, các nước đồng minh vẫn có thể hợp tác với nhau. 

Khi Trump rút Mỹ khỏi Thỏa thuận Khí hậu Paris, thế giới vẫn tiếp tục chương trình chống biến đổi khí hậu. 

Khi Trump rút khỏi WHO trong đại dịch COVID-19, các nước vẫn duy trì hệ thống y tế đa phương. 

Và khi Trump phá bỏ Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP), phần còn lại của thế giới đã chứng minh rằng họ không cần Mỹ để thành công.

CPTPP: Minh Chứng Rõ Ràng Rằng Thế Giới Có Thể Vận Hành Không Cần Mỹ

CPTPP (Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương) là bằng chứng rõ ràng nhất cho thấy thế giới tự do có thể đứng vững mà không có Mỹ.

Ban đầu, TPP được xây dựng như một hiệp định thương mại chiến lược, trong đó Mỹ đóng vai trò trung tâm nhằm định hình luật chơi kinh tế tại khu vực châu Á – Thái Bình Dương. 

Tuy nhiên, khi Trump đơn phương rút lui vào năm 2017, nhiều người cho rằng TPP sẽ sụp đổ. 

Nhưng thay vào đó, Nhật Bản, Canada, Úc và các nước còn lại đã hợp tác để giữ hiệp định sống sót, đổi tên thành CPTPP, và tiếp tục phát triển.

Ngày nay, CPTPP không chỉ tồn tại mà còn mở rộng với sự tham gia của Anh, cho thấy nó không bị giới hạn ở châu Á – Thái Bình Dương. 

Điều này chứng minh một điều quan trọng: một hệ thống đa phương dựa trên luật pháp có thể tồn tại và phát triển ngay cả khi Mỹ từ bỏ vai trò lãnh đạo.

Mở Rộng Mô Hình CPTPP: Xây Dựng Một Trật Tự Tự Do Không Trump

CPTPP không chỉ là một hiệp định thương mại. 

Nó còn là một mô hình để thế giới tự do học hỏi nhằm xây dựng các cơ chế hợp tác độc lập với Mỹ trong các lĩnh vực khác như quốc phòng, công nghệ, tài chính và chuỗi cung ứng.

• Quốc phòng và an ninh 

Nếu NATO lo ngại về sự bất định của Trump, tại sao EU không thúc đẩy một hệ thống phòng thủ độc lập mạnh mẽ hơn? 

Nếu Mỹ giảm hỗ trợ Ukraine, tại sao châu Âu và các đồng minh không tự chủ động bù đắp khoảng trống đó?

Tổng thống Pháp Emmanuel Macron, hôm 5/3, đã nhấn mạnh rằng châu Âu cần phải đối mặt với “mối đe dọa từ Nga” và chuẩn bị cho khả năng Mỹ có thể không tiếp tục hỗ trợ .

• Công nghệ 

Khi Trump đẩy các công ty Mỹ rời khỏi chuỗi cung ứng toàn cầu, EU, Nhật Bản, Hàn Quốc, và Đài Loan có thể hợp tác chặt chẽ hơn để phát triển công nghệ bán dẫn, AI và năng lượng sạch mà không cần Mỹ dẫn dắt.

• Tài chính và thương mại  

CPTPP là một khởi đầu, nhưng thế giới có thể tiến xa hơn bằng cách củng cố các cơ chế tài chính độc lập, giảm phụ thuộc vào đồng USD, và đa dạng hóa thị trường thương mại để tránh bị ảnh hưởng bởi chính sách thất thường của Trump.

Thách Thức Và Cách Vượt Qua

Dĩ nhiên, xây dựng một trật tự thế giới tự do không Mỹ của Trump không phải là điều dễ dàng. 

Các nước phương Tây vẫn phụ thuộc nhiều vào Mỹ, đặc biệt là về an ninh. 

Trung Quốc sẽ tiếp tục gây áp lực lên các quốc gia tìm cách thoát khỏi ảnh hưởng của Mỹ. 

Và quan trọng nhất, thế giới tự do phải đối mặt với thực tế rằng không có một quốc gia nào có thể thay thế hoàn toàn vai trò của Mỹ.

Tuy nhiên, những thách thức này có thể vượt qua bằng hợp tác thực dụng. 

CPTPP thành công vì các nước thành viên đặt lợi ích chung lên trên sự khác biệt. 

EU, Nhật Bản, Hàn Quốc và các đồng minh khác có thể áp dụng cách tiếp cận tương tự trong các lĩnh vực khác.

Tương Lai Của Thế Giới Tự Do: Hành Động Ngay Hôm Nay, Không Phải Đợi Đến Khi Quá Muộn

Một trật tự thế giới tự do không có Mỹ của Trump không chỉ là một giấc mơ, mà là một lựa chọn bắt buộc nếu các quốc gia muốn bảo vệ hệ thống quốc tế dựa trên luật pháp và tự do. 

Nếu CPTPP có thể sống sót trước Trump 1.0, thì các liên minh khác cũng có thể làm điều tương tự.

Câu hỏi đặt ra không phải là “Liệu chúng ta có thể làm được không?” mà là “Chúng ta có dám hành động trước khi quá muộn hay không?” 

Nếu các đồng minh của Mỹ không muốn trở thành nạn nhân của chính sách thất thường từ Trump, họ cần bắt đầu xây dựng các cơ chế hợp tác vững chắc ngay từ bây giờ. 

Thế giới tự do không thể tiếp tục sống trong ảo tưởng rằng Mỹ sẽ mãi mãi là người bảo vệ. 

Một trật tự thế giới tự do không phụ thuộc vào Mỹ dưới thời Trump 2.0 không chỉ là một lựa chọn, mà là một nhu cầu cấp thiết—một con đường tất yếu để bảo vệ tương lai của các nền dân chủ.

Vũ Đức Khanh

*Bài viết thể hiện quan điểm riêng của tác giả, không nhất thiết phản ánh quan điểm của Diễn Đàn Thế Kỷ.