Mở đầu: Tô Đông Pha (1037-1101), tên thật là Tô…
Hà Vũ Trọng: Khi những con mèo nổi tiếng 15 phút của Andy Warhol
Tất cả bắt đầu với một cô mèo nhỏ màu xanh tên Hester. Sau đó thì thành viên mới là chàng Sam xuất hiện và phải lòng nàng ngay từ cái nhìn đầu tiên, chẳng mấy chốc, những bé Sam nối tiếp nhau ra đời, một đàn 25 con trong căn hộ, và chúng đều mang cùng tên của bố. Trong khi lũ mèo vui sướng nô đùa chạy khắp xưởng vẽ của chú Andy, giữa những lon súp của chú, mà chú biết rằng mọi thứ rồi sẽ phải thay đổi. Vì vậy, chú Andy đã nghĩ ra một cách tuyệt vời để khiến những con mèo của mình trở nên nổi tiếng và cũng để dễ tìm ra nhà hơn nếu như chúng có thất lạc. Đó là kí ức thời thơ ấu của người cháu trai James Warhola (vốn là hoạ sĩ minh hoạ truyện thiếu nhi) về những chuyến lên thành phố New York để thăm chú Andy Warhol. Và kỉ niệm này cũng đã truyền cảm hứng cho Warhola viết cuốn truyện tranh cho trẻ em, Uncle Andy’s Cats (Những con mèo của Chú Andy), xuất bản năm 1987, trong đó ông minh hoạ một câu chuyện dễ thương, hài hước và ấm cúng về ngôi nhà đầy nhóc mèo của một nghệ sĩ nổi tiếng.
Vào những năm 1950, Warhol sống với vài chục con mèo cùng người mẹ, Julia Warhola, trong một căn hộ ở New York. Năm 1954, ông xuất bản riêng một cuốn sách in thạch bản tô màu thủ công với phiên bản giới hạn có tên 25 Cats Name Sam and One Blue Pussy (25 chú mèo tên Sam và cô mèo màu xanh). Trên thực tế, trong ấn phẩm của nghệ sĩ, tất cả có 19 bức thạch bản vẽ mèo được tô bằng màu nước rực rỡ với nét chữ viết của người mẹ và có sự trợ giúp của những người bạn. Do người mẹ sơ suất viết nhan đề cuốn sách (đáng lẽ phải là “named”), nhưng Warhol và đã chọn để nguyên như vậy, và chắc hẳn chẳng ai quan tâm tới lỗi typo này khi New York sắp bị nghệ thuật hiện đại làm đảo lộn.
Vào thời điểm này trong cuộc đời mình, Warhol (qua đời năm 1987) đang làm việc tự do với tư cách hoạ sĩ minh hoạ sách thiếu nhi và rất nghèo túng. Khi người mẹ biết về hoàn cảnh khốn khó của Andy, bà đã chuyển từ Pittsburgh lên New York để giúp đỡ con trai. 25 Cats là một trong những dự án của họ. Những ấn bản gốc của cuốn sách giờ đây hầu như không thể tìm thấy, vì khi ấy Warhol chỉ xuất bản khoảng 190 ấn bản, và hầu hết dành cho khách hàng và tặng bạn bè. Cuốn đánh số thứ 4 với tên “Jerry” trên bìa được tặng cho một người bạn còn lưu giữ, và cuốn này đã được nhà Random House in lại vào năm 1987, cũng với số lượng giới hạn. Vào tháng 5 năm 2006, một ấn bản gốc đã được bán với giá 35.000 đô trong một cuộc đấu giá ở Doyle, New York. Một số lượng nhỏ các bản in thạch bản offset từ bản gốc của 25 Cats hiện nay được gỡ ra bán lẻ, một chú Sam có giá khoảng từ 40.000 – 50.000 đô. Đây là cái giá mà người yêu nghệ thuật phải trả để chiêm ngưỡng một khi những “hoàng thượng’ bỗng dưng độc chiếm vị trí nổi bật trên sân khấu đại chúng, dù chỉ 15 phút, nhưng là 15 phút bất động mà sống mãi.
Bên cạnh tập 25 Cats, cũng có một tập sách khác của bà Julia, Holy Cats (Những chú mèo thần thánh) do bà tự tay minh hoạ hoàn toàn. Holy Cats mở đầu bằng lời đề tặng: “Tập sách nhỏ này dành cho Hester bé bỏng của tôi đã rời khỏi để lên thiên đường mèo”, kể về những cuộc phiêu lưu của Hester trên thiên đường. Nhìn qua tác phẩm này, có thể thấy rõ ảnh hưởng của những hình minh hoạ có đặc trưng riêng và giàu trí tưởng tượng sáng tạo của Julia đối với con trai của bà. Quả là Warhol đã hợp tác thường xuyên với bà trong suốt sự nghiệp thiết kế và minh hoạ của mình, cả trước và sau khi ông nổi tiếng như vũ bão trong giới nghệ thuật. Bàn tay của Julia có thể nói là ở khắp nơi trong tác phẩm thương mại của Warhol; trên thực tế, nét chữ viết tay đẹp và thất thường của bà đã giành được một số giải thưởng.
25 chú mèo tên Sam tuy có chung một cái tên, nhưng mỗi con đều có những chân dung riêng biệt theo nhiều cung cách khác nhau, và đây có lẽ là tác phẩm ấm áp nhất của Warhol và gợi lên về sự bầu bạn và tính thân mật hơn là về sự cô đơn hiện sinh đang “thịnh hành” lúc bấy giờ. Đây cũng là cuốn sách vui tươi, tự nhận thức rõ ràng về bản ngã và là một lối “hài hước khô” được chia sẻ giữa hai mẹ con.
Warhol tiếp tục lấy cảm hứng từ mèo, chẳng hạn trong một số bức chân dung mèo in lụa dưới đây vào những năm 1970 bằng phong cách Pop Art đặc trưng của ông (mặc dù thời điểm này mối quan tâm của Warhol đối với mèo giảm dần và quan tâm đối với chó tăng lên).
Andy Warhol là một nghệ sĩ tạo hình đa phương tiện, và nhà làm phim người Mỹ, đóng vai trò chủ chốt trong sự ra đời và phát triển của Pop Art. Ông là vị hoàng đế được ca ngợi của nghệ thuật đại chúng với vô số sở thích, những ám ảnh, những suy tư về triết học nghệ thuật, và đối với những con vật cũng không ngoại lệ, ở đây đặc biệt là đối với mèo. Sự biểu cảm được truyền đạt xuyên suốt các bức chân dung mèo của Warhol, mỗi con đều là một cá nhân như thể chúng là con người, minh chứng cho tình yêu to lớn của Warhol đối với những con vật yêu quý của mình.
Trong những năm cuối đời của Warhol, một kẻ lập dị đầy huyền thoại, sống một mình trong toà nhà năm tầng cùng với lũ mèo và chó, xung quanh là đồ cổ, tác phẩm nghệ thuật và những hộp tóc giả, vô số lọ bánh quy… Trớ trêu thay, cuối đời Warhol chết vì bị biến chứng phẫu thuật cắt túi mật, ông đã ở lì tại nhà bầu bạn cùng với lũ mèo và chó để tránh gặp bác sĩ.
Hà Vũ Trọng giới thiệu
Tham khảo: The Great Cat in Art and Photos https://www.thegreatcat.org/the-cat-in-art-and-photos-2/cats-in-art-20th-century/andy-warhol-1928-1987-american/
Xem tranh Mèo của Andy Warhol:
https://www.themarginalian.org/2014/10/29/25-cats-name-sam-and-one-blue-pussy-andy-warhol-mother/
https://www.thecut.com/2017/04/photos-andy-warhol-25-cats-name-sam-and-one-blue-pussy.html
