Thận Nhiên: Bài học cay đắng của Ukraine, lương tâm của nước Mỹ và thế giới ở đâu?

Thỉnh thoảng, tôi lại nghe người ta lý sự cho rằng tại sao nước Mỹ và các quốc gia Châu Âu phải mang lấy trách nhiệm viện trợ và bảo vệ cho Ukraine chống lại cuộc xâm lược của Nga. Nhất là khi họ viện dẫn chủ trương “America first” của ông Donald Trump. Tôi viết bài này với ước mong giải thích phần nào với những người không biết, không hiểu sự việc/sự thật, và cũng tự trấn an mình để sống tiếp. Chuyện là như thế này.

Sau khi Liên Xô tan rã vào năm 1991, Ukraine trở thành quốc gia độc lập và thừa hưởng một số lượng lớn vũ khí hạt nhân từ Liên Xô. Vào thời điểm đó, Ukraine sở hữu khoảng 1.900 đầu đạn hạt nhân chiến lược, là kho vũ khí hạt nhân lớn thứ ba trên thế giới (sau Mỹ và Nga). Tuy nhiên, Ukraine đã quyết định từ bỏ vũ khí hạt nhân của mình thông qua một tiến trình chính trị phức tạp.

Dưới đây là các lý do và tiến trình dẫn đến việc Ukraine giao nộp vũ khí hạt nhân:

Lý do Ukraine từ bỏ vũ khí hạt nhân:

1. Áp lực quốc tế

• Mỹ và Nga, hai cường quốc hạt nhân hàng đầu thế giới, gây áp lực mạnh mẽ để Ukraine từ bỏ kho vũ khí hạt nhân. Cả hai nước đều muốn tránh sự lan rộng của vũ khí hạt nhân, nhất là trong bối cảnh hậu Chiến tranh Lạnh.

2. Kinh tế và kỹ thuật hạn chế

• Ukraine không có cơ sở hạ tầng hoặc công nghệ để duy trì, bảo trì hoặc vận hành các vũ khí hạt nhân.

• Chi phí để duy trì kho vũ khí hạt nhân khổng lồ là rất lớn, trong khi Ukraine vào thời điểm đó đang gặp khủng hoảng kinh tế nghiêm trọng.

3. Lo ngại an ninh và trách nhiệm quốc tế

• Ukraine muốn trở thành một thành viên tích cực trong cộng đồng quốc tế và được công nhận như một quốc gia độc lập, có trách nhiệm. Việc từ bỏ vũ khí hạt nhân là cách để giảm lo ngại quốc tế về an ninh.

4. Cam kết nhận bảo đảm an ninh

• Ukraine được hứa hẹn các bảo đảm an ninh từ các cường quốc, đặc biệt là Nga, Mỹ và Anh, thông qua Bản ghi nhớ Budapest (Budapest Memorandum).

Tiến trình giao nộp vũ khí hạt nhân:

1. 1991-1992: Ukraine tuyên bố độc lập và tiếp quản vũ khí hạt nhân

• Sau khi Liên Xô tan rã, Ukraine nắm quyền kiểm soát các cơ sở hạt nhân nằm trên lãnh thổ của mình. Tuy nhiên, các mã kích hoạt vũ khí hạt nhân vẫn được kiểm soát bởi Nga.

2. 1993: Đàm phán quốc tế

• Mỹ, Nga và Ukraine bắt đầu đàm phán để đạt được thỏa thuận về việc giải trừ vũ khí hạt nhân ở Ukraine.

3. 1994: Ký kết Bản ghi nhớ Budapest

• Theo thỏa thuận này, Ukraine đồng ý từ bỏ vũ khí hạt nhân và gia nhập Hiệp ước Không Phổ biến Vũ khí Hạt nhân (NPT) với tư cách là một quốc gia không sở hữu vũ khí hạt nhân.

• Đổi lại, Nga, Mỹ và Anh cam kết tôn trọng độc lập, chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ của Ukraine, cũng như không sử dụng hoặc đe dọa sử dụng vũ lực chống lại nước này.

4. 1996: Hoàn tất giao nộp

• Ukraine chuyển toàn bộ các đầu đạn hạt nhân chiến lược của mình sang Nga, nơi chúng được tháo dỡ.

Hậu quả và bài học từ việc từ bỏ vũ khí hạt nhân:

• Ukraine nhận được các bảo đảm an ninh trên lý thuyết, nhưng không phải là sự bảo vệ thực tế. Điều này trở nên rõ ràng khi Nga sáp nhập Crimea vào năm 2014 và tiến hành các hoạt động quân sự ở miền đông Ukraine, vi phạm Bản ghi nhớ Budapest.

• Nhiều nhà quan sát quốc tế coi đây là bài học đắt giá về việc từ bỏ vũ khí hạt nhân mà không có các biện pháp bảo đảm an ninh đủ mạnh. 

Nếu Ukraine không ngây thơ, vì lòng tin vào sự bảo đảm của thế giới mà từ bỏ vũ khí hạt nhân, thì Putin và Nga còn khuya mới dám xâm lược họ. Và ngày nay, Mỹ và thế giới nuốt lời phủi tay buông bỏ họ, mặc cho Nga nuốt họ, thì lương tâm của nước Mỹ và thế giới là cái gì?

Nếu bạn không trả lời câu hỏi này, và cho rằng Ukraine ngu, chết ráng chịu, thì chúng ta không còn gì để trò chuyện với nhau nữa!

Ukraine hiện nay vẫn là một trong những ví dụ quan trọng trong các cuộc tranh luận quốc tế về không phổ biến vũ khí hạt nhân và an ninh toàn cầu.

Thận Nhiên 

—————-

Tham khảo:

*Nuclear Disarmament Ukraine, NTI: https://www.nti.org/analysis/articles/ukraine-nuclear-disarmament/

*Ukraine, Nuclear Weapons, and Security Assurances at a Glance, Arms Control Association

https://www.armscontrol.org/factsheets/ukraine-nuclear-weapons-and-security-assurances-glance