Lê Hữu: Màu tím vấn vương trong nhạc Việt

* Về một người yêu hoa màu tím

Nhớ nhau khi mây vương vương màu tím…

Giọng hát mềm mại, dịu dàng của ca sĩ Mai Hương gợi niềm luyến tiếc xa xôi về một phương trời cũ. Câu hát là nỗi buồn thật đẹp, thật nhẹ nhàng thật mênh mang như áng mây trôi, trôi hoài ngàn năm.  

Chiều tím, không gian mênh mang niềm nhớ  
Mây bay năm xưa còn đó / đâu tìm người hẹn hò?  

Câu hát có một màu tím vấn vương ấy ở trong bài “Ngàn năm mây bay” của nhạc sĩ Nguyễn Hiền, là nhạc chính trong cuốn phim cùng tên do đạo diễn Hoàng Anh Tuấn thực hiện, chuyển thể từ một tiểu thuyết của Văn Quang. 

Không chỉ màu mây tím ấy thôi, người ta còn nghe, còn thấy được khá nhiều màu tím khác nữa quyện trong từng lời ca ý nhạc của một thời nhạc Việt miền Nam. 

Màu tím chơi vơi trong nhạc Hoàng Trọng, 

Màu tím bâng khuâng trong nhạc Tuấn Khanh, 

Cũng là một màu tím vấn vương, cũng là những nét nhạc êm êm nhưng là những dòng nhạc không lẫn vào nhau được. Nét nhạc Nguyễn Hiền nghe mênh mang như bức tranh thủy mặc, nét nhạc Hoàng Trọng nghe man mác như ngọn gió heo may, nét nhạc Tuấn Khanh nghe xao xuyến như một nỗi hẹn hò. 

Chưa hết, màu tím biền biệt trong nhạc Dzũng Chinh, 

Màu tím nao nao trong nhạc Hoàng Nguyên,

Màu tím da diết trong nhạc Phạm Đình Chương,

Màu tím ngắt, tím lịm trong nhạc Lê Trọng Nguyễn,

Màu tím mà ta nghe được trong những câu hát ấy thường là màu áo tím, màu hoa tím, màu mây tím… Nhiều nhất vẫn là màu áo tím. 

Áo tím chập chờn như cánh bướm, áo tím phất phơ trước cổng trường nữ sinh, áo tím thướt tha trên đường phố lớn hay những lối đi quen. Câu hát ấy ở trong bài “Đường về Việt Bắc” của Đoàn Chuẩn-Từ Linh, người nhạc sĩ trước sau chỉ yêu một “màu xanh ái ân” nhưng vẫn đôi lúc bất chợt thoáng hiện một màu áo tím.

Áo tím của Hoàng Nguyên nhẹ bay trong nắng trong gió, chỉ thoáng gặp gỡ tình cờ cũng đủ cho lòng nhung nhớ, cho tình vấn vương.

Một chiều lang thang bên dòng Hương Giang
Tôi gặp một tà áo tím / nhẹ thấp thoáng trong nắng vương
Mầu áo tím sao luyến thương / mầu áo tím sao vấn vương  
(Tà áo tím)

Áo tím của Văn Phụng, áo tím thướt tha trên cầu Tràng Tiền luôn là hình ảnh gần gũi, thân quen của Huế đẹp và thơ. 

Về nơi đây ấm êm, 
nhìn muôn tà áo tím trên cầu Tràng Tiền  
(Trở về Huế)

Áo tím của Nguyễn Hiền, áo tím ngày xưa ấy nay biết trôi dạt về đâu.

Áo tím của Huỳnh Anh và Kiên Giang, áo tím của chuyện tình mùa chinh chiến, một sớm một chiều thành tà áo vu quy.

Sau áo tím phải kể đến hoa tím, là màu tím hoa sim, hoa cà, hoa lục bình, hoa bằng lăng, hoa pensée, hoa violet, hoa lưu ly… và cả những bông hoa dại tim tím ven đường.

Hoa tím của Hoàng Trọng, của người nhạc sĩ thiết tha yêu màu tím thủy chung.

Hoa tím của Tuấn Khanh và lời hẹn thề trao nhau dưới giàn hoa tím xưa.

Hoa tím của Mạnh Phát, hoa tím ngày xưa cho người ở một phương nhớ một phương.

Hoa tím của Anh Bằng & Lê Dinh là mối tình thơ trên đồi hoa sim tím. 

Sau màu hoa tím là màu mây tím lững lờ trôi trên những dòng kẻ nhạc. 

Mây tím của Đỗ Kim Bảng là cụm mây lang thang về ngang thành phố khi ánh chiều tàn.

Mây tím của Lê Trọng Nguyễn gợi niềm thương nhớ xa xôi trong chiều hoàng hôn.

Mây tím của Ngô Thụy Miên trôi lặng lờ như “gọi tình yêu vào lãng quên”.

Mây tím của Phạm Mạnh Cương là nỗi buồn quạnh quẽ, hắt hiu khi trời vào thu.

Khi màu mây tím phủ kín lưng trời, những buổi chiều vàng êm ả đổi thành chiều tím mơ màng. 

Chiều tím của Đoàn Chuẩn-Từ Linh là không gian màu tím mênh mang và từng cụm “mây bay về đâu cuối trời”.

Chiều tím của Đan Thọ và Đinh Hùng lặng lẽ trôi theo tiếng vĩ cầm, nghe vời vợi như một mối cảm hoài.

Chiều tím của Y Vân và Kim Tuấn là tình yêu thầm lặng như những “rặng thông già lặng câm”.

Chiều tím của Trịnh Công Sơn về cùng ngọn gió heo may mà “nghe tháng ngày chết trong thu vàng”.

Những áo tím, hoa tím và cả những mây tím, chiều tím mà ta nghe được vẫn đi, về cùng với mùa thu.

Màu tím bàng bạc không gian khi mùa thu buông áo xuống một phương trời.

*  *  *

Chưa hết, và những gì nữa được tô lên màu tím, gửi vào trong ý nhạc. Kể mãi không hết, chỉ cần đọc tên ít bài nhạc quen thuộc: Thu tím lá vàng (Vân Tùng), Biển tím (Nguyễn Vũ), Tím cả rừng chiều (Thu Hồ), Mực tím mồng tơi (Hàn Châu), Cổng trường vôi tím (Mạc Phong Linh), Căn nhà màu tím (Hoài Linh), Sầu tím thiệp hồng (Minh Kỳ & Hoài Linh), Tình yêu màu tím (Song Ngọc), Màu tím cuộc đời (Lê Trọng Nguyễn)…, tím mãi không thôi.

Người ta còn nghe được những câu chuyện lòng, những chuyện tình phủ lên một màu tím ngan ngát hương yêu trong những bài “Tà áo tím”, “Cánh hoa yêu”, “Dưới giàn hoa cũ”, “Hoa trắng thôi cài trên áo tím” hay “Màu tím hoa sim” (nhiều nhạc sĩ phổ từ bài thơ cùng tên của Hữu Loan)… Những câu chuyện thường kết thúc không mấy vui, nếu không là áo tím qua cầu thì cũng tím cả chiều hoang đến ngồi bên mộ nàng… Như câu chuyện cô bé trót yêu màu tím được nhạc sĩ Hoàng Trọng kể lại trong chuyện tình buồn “Ngàn thu áo tím”.

Rồi khi vừa biết yêu là đánh mất thơ ngây, là chia tay với mầu tím, chia tay với tình đầu.

Màu tím mộng mơ đổi thành màu tím rưng rưng, tái tê.

Bài nhạc thể điệu Valse dìu dặt, buồn buồn. Nghe lại bài hát ấy với giọng Thái Thanh ngày xưa, ngỡ như nghe nỗi niềm xót xa của cô bé mới biết yêu lần đầu. Màu tím yêu thương và mối tình đầu như đóa hoa chớm nở đã vội tàn.

Người viết lời cho bài nhạc ấy là Vĩnh Phúc, cô nữ sinh trường Trưng Vương thuở ấy. Hẳn cô cũng yêu màu tím lắm nên trong những lời cô phổ vào nhạc Hoàng Trọng vẫn luôn thấp thoáng một màu tím buồn, lúc thì mầu hoa pensée tím chơi vơi, khi thì một bóng áo tím buồn ngẩn ngơ.

Màu tím, màu của mộng mơ nên mới có Anh hứa đưa em về nơi chân trời tím / Gom hết mây hai đứa xây lâu đài yêu (Chân trời tím). Màu của nhớ nhung nên mới có Nhớ nhau khi mây vương vương màu tím (Ngàn năm mây bay). Màu của thủy chung nên mới có Hoa tím nơi này chờ anh đã bao ngày (Cánh hoa yêu). Màu của định mệnh cách chia nên mới có Ngàn thu đau thương vương áo em màu tím (Ngàn thu áo tím).

Cũng không hẳn là không có những màu tím vui. Màu tím còn là màu kỷ niệm, gợi lại trong ta những thương yêu ngọt ngào. Màu tím trên những “Con đường tình ta đi” (Phạm Duy) của những lứa đôi yêu nhau, kể cho nhau “nghe chuyện tình quanh năm”.

Nhạc Việt vẫn có lắm sắc màu. Trên hết, nhiều nhất, vẫn là màu tím. Màu tím ngan ngát, màu tím ngắt tím lịm hay màu tím nhạt, tim tím quyện trong câu hát, lời ca. Màu tím nên thơ, màu tím dịu dàng nhiều nữ tính, nhẹ nhàng mà vấn vương, lặng thầm mà quyến rũ, đến nay vẫn là đề tài và nguồn nhạc hứng chưa bao giờ cạn cho người viết nhạc.

Lê Hữu

* “Ngàn thu áo tím” (Hoàng Trọng & Vĩnh Phúc), Thái Thanh hát:https://www.youtube.com/watch?v=nbqwenPiG7Q