Lê Thọ Bình: Nga không thể là cường quốc nếu thiếu Ukraine

Năm 1997, Zbigniew Brzezinski, cựu cố vấn an ninh quốc gia Mỹ, đã viết trong cuốn The Grand Chessboard (Bàn cờ lớn): “Nếu không có Ukraine, nước Nga không còn là một đế quốc Á-Âu. Nếu kiểm soát được Ukraine, Nga sẽ trở lại là một đế chế có tầm ảnh hưởng toàn cầu.” 

Câu nói đó không chỉ phản ánh một tầm nhìn địa chiến lược, mà còn tiên đoán chính xác một cuộc chiến đẫm máu mà gần ba thập kỷ sau, thế giới phải chứng kiến.

Cuộc xâm lược (mà Putin gọi là “Chiến dịch quân sự đặc biệt”) Ukraine năm 2022 không chỉ là một hành động phi pháp, mà còn là một toan tính phục dựng đế chế bằng bạo lực, trong thời đại mà chủ quyền quốc gia và quyền tự quyết của nhân dân lẽ ra phải được tôn trọng tuyệt đối. 

Mọi lời biện minh từ phía Nga, từ “chống phát xít”, “bảo vệ người Nga” đến “an ninh quốc gia”, đều chỉ là lớp sơn tuyên truyền nhằm che giấu nỗi sợ thật sự trong tâm trí Vladimir Putin: nỗi sợ Ukraine trở thành một quốc gia dân chủ và thịnh vượng.

Ukraine- lời nhắc nhở sống động về một con đường khác:

Sự tồn tại của một Ukraine dân chủ, có bầu cử tự do, báo chí độc lập, xã hội dân sự năng động và khát vọng hội nhập châu Âu chính là một mối đe dọa lớn nhất với V. Putin. 

Không phải vì Ukraine sở hữu vũ khí, mà vì Ukraine chứng minh cho hàng triệu người Nga thấy rằng có thể sống khác, không cần đến một lãnh đạo trọn đời, không cần bị kiểm duyệt, không cần bị dẫn dắt bởi nỗi sợ và sự tuyên truyền.

Chính vì vậy, sau cách mạng Maidan 2014 – khi người dân Ukraine lật đổ chính quyền thân Nga và chọn con đường châu Âu – Putin coi đó là sự sỉ nhục, là phản bội, là mầm mống bất ổn sát vách điện Kremlin. 

Nếu Ukraine thành công, liệu người Nga có còn chấp nhận hiện thực chính trị hiện nay? Câu trả lời ấy khiến Putin phải chọn hành động, bằng việc sáp nhập Crimea, nuôi dưỡng chiến tranh ở Donbass, và cuối cùng là mở cuộc chiến toàn diện.

Ukraine: hoặc là Ba Lan, hoặc là Belarus?

Brzezinski hiểu rõ một thực tế: Ukraine là “cái trục” địa chính trị của toàn bộ không gian hậu Xô-viết. Không có Ukraine, Nga chỉ là một cường quốc khu vực. 

Có Ukraine trong tay, đặc biệt là một Ukraine bị khuất phục, Nga sẽ có đòn bẩy chính trị và quân sự đối với toàn châu Âu. Đó là lý do vì sao Putin không thể chấp nhận một Ukraine trung lập, càng không thể chấp nhận một Ukraine châu Âu hóa.

Ukraine, trong nhãn quan của Moscow, chỉ có hai lựa chọn: hoặc là như Ba Lan, tức trở thành một phần của phương Tây và thoát khỏi ảnh hưởng Nga; hoặc là như Belarus, một nhà nước thân Nga.

Với Belarus, Putin có thể yên tâm: Tổng thống Lukashenko là đồng minh trung thành và phụ thuộc toàn diện. Với Ba Lan, điều đó đồng nghĩa với thất bại toàn tập trong tham vọng “khôi phục hào quang Xô viết.”

Thế nên, Ukraine không được phép trở thành Ba Lan- đó là giới hạn đỏ của Putin.

Từ năm 2022, chính quyền Nga phát đi nhiều tuyên bố để biện minh cho hành động xâm lược: rằng NATO đang bành trướng đến sát biên giới; rằng chính quyền Kyiv là phát xít; rằng người Nga ở Ukraine bị áp bức. 

Nhưng thực tế cho thấy, NATO không hề có kế hoạch tấn công Nga, chính quyền Ukraine được bầu chọn dân chủ, và các “thảm kịch nhân đạo” mà Moscow viện dẫn không có một bằng chứng xác thực nào.

Những lời biện hộ ấy không nhằm thuyết phục thế giới, mà để trấn an người dân Nga, và gieo rắc sợ hãi, nhằm duy trì một tâm thế “bị vây hãm” để chính quyền dễ bề kiểm soát. Một đế chế không thể xây bằng sự thật, nên phải dựng bằng nỗi sợ.

Một vết cắt lịch sử và cái giá của đế mộng:

Ba năm sau ngày chiến tranh bắt đầu, nước Nga đang đối diện với hàng loạt hậu quả: hàng trăm ngàn binh sĩ chết và bị thương; nền kinh tế bị cấm vận, chảy máu chất xám; xã hội ngày càng cô lập và bất ổn; và trên hết, vị thế quốc tế sa sút nghiêm trọng. 

Nhưng đáng nói hơn cả là cái giá đạo đức: nước Nga từ chỗ là nạn nhân lịch sử của chiến tranh (trong Thế chiến II) đã trở thành kẻ gây chiến; từ “giải phóng” trở thành “xâm lược.”

Còn Ukraine, dù bị tàn phá nặng nề, vẫn đứng vững như một quốc gia kháng chiến. Họ không chỉ chiến đấu vì lãnh thổ, mà vì quyền được lựa chọn số phận. 

Và đó là điều Putin không bao giờ có thể hiểu được, hoặc không dám chấp nhận: rằng một dân tộc nhỏ bé, không có bom hạt nhân, không có đế chế, vẫn có thể mạnh hơn cả đế chế bạo lực, bởi vì họ có chính nghĩa, và có khát vọng tự do.

Lời nhắc của Brzezinski:

Khi Brzezinski viết rằng “nếu không có Ukraine, Nga không còn là một đế quốc”, ông không chỉ phân tích một thực tế địa chính trị, mà còn nói lên một chân lý: rằng một đế chế không thể trường tồn nếu nhân dân các dân tộc không muốn thuộc về nó. 

Ukraine hôm nay là minh chứng rõ ràng rằng không thể cưỡng ép một dân tộc vào quỹ đạo quyền lực bằng súng đạn.

Tương lai của Nga không nằm ở Ukraine. Tương lai của Nga, nếu có, phải bắt đầu từ chính bên trong nước Nga, nơi một ngày nào đó, người dân đủ can đảm nhìn vào sự thật, vượt qua nỗi sợ, và chọn một con đường như Ukraine đã chọn: tự do, dân chủ, và thoát khỏi bóng ma đế quốc.

⸻

NỘI DUNG CUỐN SÁCH “THE GRAND CHESSBOARD”

Xuất bản năm 1997, The Grand Chessboard lập luận rằng địa bàn trung tâm trong chiến lược toàn cầu là lục địa Á-Âu, và Hoa Kỳ, với vị thế siêu cường sau Chiến tranh Lạnh, cần kiểm soát và duy trì ảnh hưởng tại khu vực này để bảo vệ vai trò bá quyền của mình.

Brzezinski coi Á-Âu như một “bàn cờ lớn” nơi các cường quốc cạnh tranh ảnh hưởng. Trong đó, Ukraine được ông đánh giá là “một trục địa chiến lược”, giữ vai trò then chốt đối với tương lai của nước Nga. 

Ông viết: “Không có Ukraine, Nga không còn là một đế chế Á-Âu. Có Ukraine, Nga tự động có đủ phương tiện để trở thành một đế chế hùng mạnh.” Do đó, ông nhấn mạnh rằng Mỹ và phương Tây cần hỗ trợ các nước Trung và Đông Âu, bao gồm Ukraine, hội nhập vào châu Âu để ngăn chặn một nước Nga phục hưng theo hướng đế quốc.

Cuốn sách cũng đưa ra các nguyên tắc cốt lõi để Mỹ duy trì vị thế dẫn đầu: không để một thế lực thù địch kiểm soát Á-Âu; củng cố quan hệ với các đồng minh Tây Âu và Đông Á; hỗ trợ các nước “trục” (pivot states) như Ukraine, Thổ Nhĩ Kỳ, Iran trong tiến trình ổn định và hội nhập.

Tuy viết trong bối cảnh hậu Chiến tranh Lạnh, The Grand Chessboard đã dự báo nhiều xu hướng quan trọng của thế kỷ 21, đặc biệt là mâu thuẫn Nga – phương Tây và vai trò then chốt của Ukraine trong cán cân quyền lực toàn cầu.

Lê Thọ Bình