Mai Bá Kiếm: Làm sao để dân đồng bằng sông Cửu Long thích nghi với hạn mặn?

Theo bản tin dự báo xâm ngập mặn khu vực Bến Tre (từ 25/4 – 02/5), độ mặn 4 ‰ xâm nhập đến Ấp 6, xã Quới Sơn (huyện Châu Thành, Bến Tre), cách cửa sông 44,3 km, liên tưởng tới chỉ đạo của phó thủ tướng Trần Hồng Hà “Đồng bằng sông Cừu Long (ĐBSCL) cần thích nghi và chủ động sống chung với hạn mặn”, tôi tưởng tượng nếu tôi ở xã Quới Sơn tôi phải thích nghi thế nào?

Độ mặn là tổng hàm lượng muối hòa tan trong nước, có đơn vị dưới dạng phần ngàn (‰). Độ mặn 4 ‰ là có 4 gram muối trong một lít nước, tức nước ở Quế Sơn mặn gần phân nửa nước muối sinh lý (9 ‰). Tôi thử nghiệm rót nước muối sinh lý vô nửa ly, rồi đổ thêm nước đóng chai cho đầy ly, rồi uống thử. Xin lỗi, tôi không thích nghi nước mặn như cá ngừ đại dương được!

Trước năm 1975, nước mặn từ 6 cửa sông Tiền xâm nhập vào đất liền tối đa 25 km. Nhờ dời sông, lấp bể, sau gần nửa thế kỷ giải phóng miền Nam, với cả chục cống ngăn mặn ở Bến Tre, mà nước mặn 4 ‰ xâm nhập sâu đến 44,3 km! 

Độ mặn tối đa của nước uống là 0,3 ‰ (thấp hơn 10 lần so độ mặn nước dưới sông). Vì vậy, Công ty Cấp nước Bến Tre phải đặt họng lấy nước thô ở Cao Lãnh (Đồng Tháp) cách cửa sông 100 cây số, rồi đặt đường ống dẫn nước thô đường kính 1,2 m, dài 60 km từ Cao Lãnh về Nhà máy xử lý nước đặt ở Bến Tre.

Năm 1966, khi Việt Nam Cộng Hòa xây Nhà máy nước ở Thủ Đức, họ đặt họng lấy nước thô ở Hóa An (Đồng Nai) để không bị nhiễm mặn vào mùa khô! Năm 1996, TPHCM cho phép nhà máy nước BOT Bình An (100% vốn Malaysia) đặt họng lấy nước thô tại chỗ (gần cầu Đồng Nai – hạ nguồn dưới họng nước Hóa An) nên nước bị nhiễm mặn vào mùa khô từ năm 2007, và nhà máy ngưng hoạt động (do hết hợp đồng BOT, TPHCM chưa nhận bàn giao)

Từ đó suy ra, Công ty cấp nước các tỉnh: Tiền Giang, Bến Tre, Trà Vinh, Sóc Trăng, Bạc Liêu…sẽ phải đặt họng nước thô ở Cao Lãnh, Long Xuyên.. để người dân được uống nước ngọt mà vui sống chung với… hạn mặn, nhưng liệu ngân sách trung ương và các tỉnh có đủ để làm không? Nếu không, đến mùa khô, dân phải lấy can đi hứng nước cứu trợ để dần thích nghi với hạn mặn.

Mùa khô năm 2020 xâm nhập mặn ở huyện Cai Lậy (Tiền Giang) chỉ khoảng 1‰ mà đã ảnh hưởng trực tiếp gần 4.600ha sầu riêng bị ảnh hưởng hạn mặn, trong đó có hơn 688ha sầu riêng chết, diện tích còn lại khô cành, rụng lá, suy kiệt do thiếu nước tưới. 

Nhiều nhà vườn bắt chước nông nghiệp Israel, tưới nhỏ giọt xuống gốc sầu riêng nhưng cây vẫn chết. Vì việc tưới nhỏ giọt không tạo đủ áp lực để đẩy phèn trôi ra mương, kênh, rạch! Nông dân Cai Lậy, Cái Mơn, Hòa Lộc rồi sẽ chặt sầu riêng, xoài cát, nhưng không lẽ trồng bình bát, dừa nước để thích nghi với hạn mặn? 

Thà ngọt như mưa nguồn hoặc mặn như nước biển, còn cái thứ nước lờ lợ trộn với phèn nhôm, phèn sắt, người và cây rất khó thích nghi lắm ngài phó thủ tướng ơi!

Mai Bá Kiếm