Nguyễn Quốc Tấn Trung: “Đặc xá”, “Xá tội” và câu chuyện của Tổng thống Biden
Nghiên cứu và theo dõi hệ thống tư pháp Hoa Kỳ nhiều năm, đây có lẽ là tin làm tôi suy nghĩ nhiều nhất.
Dưới đây là một số phân tích để độc giả cân nhắc sự bất thường lẫn bình thường của vụ việc này.
1. Vị trí của “Xá tội” trong mô hình chính trị – pháp lý
Trước hết, thẩm quyền “Xá tội” của Tổng thống Hoa Kỳ thật ra không khác lắm với thẩm quyền “Đặc xá” của Chủ Tịch nước Việt Nam.
Đối với khái niệm Đặc xá của Việt Nam, chúng ta có quy định tại Khoản 3 Điều 88 Hiến pháp 2013 và Luật Đặc xá 2018. Đặc xá là đặc quyền của vị trí Chủ Tịch nước Việt Nam, với một số điều kiện dành cho phạm nhân được ghi nhận trong Luật Đặc xá.
Đối với khái niệm Pardon của Hoa Kỳ, chúng ta có quy định tại Điều 2, Chương II của Hiến pháp Hoa Kỳ. Trong hai án lệ Ex parte Garland (1866) and United States v. Klein (1871), Tối cao Pháp viện Hoa Kỳ xác nhận đây là đặc quyền riêng biệt của Tổng thống Hoa Kỳ và Nghị viện không thể can thiệp.
Cả Đặc xá và Xá tội là các công cụ pháp lý có tính can thiệp cao của nhánh hành pháp vào nhánh tư pháp với nhiều lý do. Trong đó, có ba lý do được giới nghiên cứu ghi nhận nhiều nhất: (1) Sự khoan dung, khoan hồng của hệ thống chính trị (2) Lợi ích công cộng, và (3) Giám sát quyền lực.
Đặc xá và Xá tội thường được cho là thể hiện sự khoan dung của hệ thống chính trị nói chung vì nó được mô tả như là một “van an toàn” cho guồng máy tư pháp. Mục tiêu có thể là tạo điều kiện tái hòa nhập sớm cho các phạm nhân đã có những tiến bộ cải tạo đáng kể, chấn chỉnh các bản án quá hà khắc, hoặc tạo cơ hội để thay đổi kết quả của các bản án được cho là oan sai nhưng đã không còn trình tự tư pháp nào để kháng cáo, kháng nghị (như trong trường hợp của tử tù Hồ Duy Hải đang được bàn luận).
Trong một số trường hợp, thực hiện thẩm quyền này không nhất thiết thể hiện sự khoan dung, mà vì nó được cho là cần thiết cho lợi ích công cộng, ví dụ như nhu cầu hòa hợp một cộng đồng chính trị đang chia rẽ. Tổng thống Lincoln xá tội cho một loạt các phạm nhân thuộc Liên minh Miền Nam là ví dụ điển hình cho mục tiêu này.
Cuối cùng, trong trường hợp của Hoa Kỳ, Xá tội là một kênh để nhánh hành pháp có thể kiểm tra, giám sát nhánh tư pháp – tương tự như quyền phủ quyết những đạo luật đã được Nghị viện thông qua.
2. Toàn cảnh Mỹ, Việt Nam, Trump, Obama, Biden…
Với những giới thiệu như trên, có thể khẳng định là Xá tội hay Đặc xá với tư cách là một công cụ pháp lý khá bình thường mà đời tổng thống Hoa Kỳ nào cũng từng sử dụng. Câu chuyện tương tự cũng diễn ra ở Việt Nam.
Tổng thống Obama (trong hai nhiệm kỳ) xá tội cho 1,927 người, mà trong đó có nhiều quan chức, trợ thủ chính trị trong thời Obama.
Tổng thống Donald Trump (trong nhiệm kỳ đầu tiên) xá tội cho 237 người, trong có cũng có một số quan chức, bạn bè của ông.
Ở Việt Nam, vào năm 2024 mới đây, Chủ Tịch nước Tô Lâm cũng đã đặc xá cho 3,673 phạm nhân. Dù không có thông tin cụ thể về từng cá nhân, biết rằng trong đó, một số lượng lớn thuộc nhóm tội phạm không nạn nhân, từng có chức vụ và đời sống kinh tế cao (victimless crime) (403 người phạm các tội về trật tự quản lý kinh tế; 275 người phạm các tội về chức vụ).
3. Sự bất thường trong quyết định của Tổng thống Biden
Tuy nhiên, nói như vậy không phải để lấp liếm sự bất thường trong quyết định xá tội của Tổng thống Biden.
Một trong những đặc trưng của quyết định Xá tội của Tổng thống Hoa Kỳ là họ chỉ xá tội cụ thể cho những tội danh đã được tuyên, tại một tòa án xác định, và phạm nhân đã chịu án hình sự được một khoản thời gian nhất định.
Ví dụ, khi Tổng thống Donald Trump xá tội cho Joseph Michael Arpaio (một chính trị gia diều hâu trong chính sách quản lý nhập cư và cũng là người ủng hộ Trump), quyết định xá tội ghi nhận việc xá tội đối với bản án dành cho ông này liên quan đến “… Section 401(3), Title 18, United States Code” (Điều khoản, tội danh), tại “United States District Court for the District of Arizona” (vụ án đã được một toà xét xử cụ thể). Tội danh, tòa án phán quyết, và thời điểm kết án đều được ghi nhận rất rõ ràng.
Trong trường hợp của Biden, đây có thể cho là lần đầu tiên mà một Tổng thống Hoa Kỳ xá tội theo kiểu “trùm mền” cho một khoản thời gian dài quá bốn năm, đối với mọi tội danh đã hoặc CÓ THỂ đã phạm. Cụ thể, quyết định này ghi nhận việc xá tội dành cho Hunter Biden:
“…Đối với những tội danh chống lại Hoa Kỳ mà anh ta đã phạm hoặc CỐ THỂ phạm hoặc tham gia trong KHOẢNG THỜI GIAN từ ngày 1 tháng 1 năm 2014 đến ngày 1 tháng 12 năm 2024, BAO GỒM NHƯNG KHÔNG GIỚI HẠN ở tất cả các tội danh bị buộc tội hoặc bị truy tố…”
Như vậy, quyết định xá tội này bao hàm tất cả các tội danh có thể dù đã xét xử hay truy tố, điều tra hay chưa, giai đoạn suốt 11 năm.
Động thái chưa từng có tiền lệ này được lo ngại là sẽ dẫn đến nhiều lạm dụng hơn nữa trong tương lai.
