Nguyễn Tiến Cường: Donald Trump đang từng bước bẻ gẫy quyền lực thứ tư

Thuật ngữ Quyền Lực Thứ Tư không phổ biến trong Anh ngữ vì xuất phát từ Âu Châu, đúng hơn là từ Pháp, khi nền Cộng Hòa đầu tiên của Pháp được thành lập. Khái niệm Quyền Lực Thứ Tư (The Fourth Estate hay The Fourth Power) được nói đến lần đầu ở thế kỷ 19, tác giả là Jean-Jacques Rouseau.

Quyền lực Thứ Tư đã được Jean-Jacques Rousseau (1712-1778) – một trong những người tiên phong, mở đường cho cuộc cách mạng Pháp 1789 khai sinh ra nền cộng hòa – mô tả như là một cột chống thứ tư bên cạnh 3 cột Hành Pháp, Lập Pháp, Tư Pháp chống giữ cho nền cộng hòa.

Trong một chế độ dân chủ, tự do, Quyền Lực Thứ Tư được hiến pháp quy định, bảo vệ, là quyền bất khả xâm phạm. Quyền lực này không có sức mạnh trực tiếp nhưng có ưu thế tuyệt đối, có thể ảnh hưởng, tác động đến chính sách, đường lối của chính quyền hay địa vị, quyền lực cá nhân của bất cứ ai, giai cấp nào trong xã hội, bất kể người đó là ai, giữ nhiệm vụ hay đang đảm nhiệm chức vụ nào trong chính quyền kể cả tổng thống, thủ tướng.

Nhìn lại lịch sử nước Mỹ, chỉ sau khi lập quốc một thời gian, Tu chính án thứ nhất (The first Amendment) được đưa vào hiến pháp của Mỹ ngày 15.12.1791 công nhận quyền tự do tín ngưỡng, tự do ngôn luận bày tỏ ý kiến, tự do lập hội, biểu tình…

Theo thời gian, sau nhiều lần thay đổi, bổ sung để hoàn thiện qua rất nhiều phán quyết từ các vụ kiện, điển hình là vụ kiện của New York Times Co vs Sullivan năm 1964 (1), quyền tự do ngôn luận trở thành quyền tự do báo chí, truyền thông (liberal media) khi người chuyển tải tin tức không có ác ý làm thiệt hại đến nhân phẩm, danh dự người khác. Vụ kiện này cũng đặt lại chuẩn mực phân biệt nhân vật cộng đồng (public figure, public official) và cá nhân (private person).

Năm 1974, Quyền Lực Thứ Tư một lần nữa đã chứng tỏ sức mạnh tuyệt đối khi vụ nhơ nhớp chính trị Watergate Scandal (2), gọi ngắn gọn là Watergate, khiến cho tổng thống Richard Nixon của đảng Cộng hòa phải từ chức vì cho người đặt máy thu âm nghe lén đảng Dân Chủ trong tổng hành dinh đảng DC ở tòa nhà Watergate Complex in Washington D. C. 

Nhờ nhánh quyền lực này, dân chúng có thể theo dõi, ngăn chận sự lạm dụng quyền lực của 3 nhánh trên, không cho độc tài xuất hiện. Thấy được điều này, ngay trong nhiệm kỳ I, Donald Trump đã tìm cách vu khống, làm giảm giá trị của truyền thông, báo chí dòng chính, luôn gọi họ là các hãng tin giả (fake news), thậm chí, là “kẻ thù của nhân dân” (Enemy of the people). Tuy nhiên vì còn hy vọng cho nhiệm kỳ 2, Trump chưa dám mạnh tay, tìm cách bịt miệng những tiếng nói trung thực.

Thời thế đã khác, sau khi đắc cử nhiệm kỳ 2, nắm được cả 3 nhánh quyền lực trụ cột của nền Cộng Hòa và Tối Cao Pháp Viện với 6/9 thẩm phán của đảng Cộng Hòa, Trump lập tức tìm cách đánh gục nhánh quyền lực thứ tư – nhánh quyền lực còn lại có thể cản trở cho tiến trình tiến tới độc tài của Trump – khởi đầu bằng việc để cho Tòa Bạch Ốc chọn lựa phóng viên, ký giả cho tham gia vào các cuộc họp báo.

Theo BBC, ngày 25.02.2025 – thư ký báo chí Tòa Bạch Ốc, Karoline Leavitt – cho biết, nội các của Trump có kế hoạch tuyển chọn các hãng truyền thông được quyền tiếp cận Tổng Thống Donald Trump trong các cuộc họp báo. 

Như vậy, sau hơn một thế kỷ, Tòa Bạch Ốc đã quyết định kiểm soát trở lại việc loan tin, đồng thời phá vỡ truyền thống xoay vòng, luân phiên tham dự – của phóng viên (Pool Reporter) – các cuộc họp báo của Tòa Bạch Ốc do Hiệp Hội Báo Chí WHCA (White House Correspondents’ Association) đề cử. 

Hiệp hội WHCA nói rằng đây là hành động phá vỡ sự độc lập của một nền báo chí tự do. Nói cho rõ hơn đây là bước đầu Trump tìm cách bịt miệng báo chí đối lập, chỉ có những phóng viên ngoan ngoãn, đưa tin tốt đẹp, biết cách tô vẽ các chính sách, kế hoạch của Trump và nội các – bất kể nó như thế nào – mới được phép tham dự các cuộc họp báo trong Tòa Bạch Ốc. Những phóng viên sắc bén như Jim Acosta của CNN hay đặt những câu hỏi móc với Trump chắc chắn bị loại ngay từ đầu.

Thông báo nói trên được đưa ra bất ngờ sau khi cơ quan truyền thông AP (Associated Press) đang tranh đấu bằng một vụ kiện để khôi phục quyền tiếp cận các sự kiện của Trump. Phóng viên của AP đã bị chặn không cho vào Tòa Bạch Ốc tham dự các cuộc họp báo vì “ngoan cố” không chịu gọi Gulf Of Mexico là Gulf Of America theo ý Trump.

Karoline Leavitt cũng cho biết thêm “Nhóm báo chí của Tòa Bạch Ốc sẽ quyết định, ai sẽ được hưởng những đặc quyền rất hạn chế như tiếp cận Tổng Thống trong những sự kiện đặc biệt trên máy bay Không Lực Một (Air Force One), hoặc trong những buổi họp ở Phòng Bầu Dục. “Những thay đổi này sẽ cho phép các kênh truyền thông mới – có các buổi phát sóng trực tuyến, Podcast – chia sẻ những sự kiện tuyệt vời” (sic).

“Các hãng truyền thông lâu đời từng có mặt ở đây nhiều năm sẽ vẫn được tiếp tục hiện diện nhưng bên cạnh đó sẽ có các kênh truyền thông mới được chào đón! (sic). Đoạn này, Karoline Leavitt chắc có ý ngầm muốn nói đến Washington Post của Jeff Bezos – người đã thần phục Trump vì một lý do nào đó.

Karoline Leavitt nhấn mạnh: -“Bằng cách quyết định kênh truyền thông nào được tham dự sẽ tạo nên các nhóm phóng viên hạn chế hàng ngày, Tòa Bạch Ốc sẽ khôi phục lại quyền lực cho người dân Mỹ” (sic). 

Rõ ràng đây là bước đầu của Trump nhằm tấn công vào quyền tự do báo chí, ngăn chận truyền thông độc lập đưa những tin tức bất lợi cho mình. Tuy nhiên dù thế nào đi nữa, hiện tại Trump vẫn chưa thể hoàn toàn kiểm soát, bịt miệng được người dân. Quốc hội với 215 dân biểu Dân Chủ ở hạ viện, 47 nghị sĩ ở thượng viện chắc chắn sẽ có những nguồn tin rò rỉ, tiết lộ cho báo chí biết những gì xảy ra trong hậu trường của Trump, Musk và đảng Cộng Hòa. 

HIện tại chưa biết Trump sẽ có hành động gì với truyền thông dòng chính những ngày sắp tới. Thông qua Musk, thành lập ban Tuyên Giáo của Tòa Bạch Ốc, dùng tiền mua lại toàn bộ các cơ quan truyền thông, báo chí lớn như NYT, CNN, MSNBC…,cùng với bộ trưởng tư pháp Pam Bondi, giám đốc FBI Kash Patel…tìm cách vu khống, bắt giam, đe dọa tính mạng các phóng viên bướng bỉnh không thần phục Trump…?

Đừng bao giờ nghĩ rằng những chuyện này không thể xẩy ra ở Mỹ. Nếu đọc lại lich sử để thấy rằng diễn tiến dẫn tới chế độ độc tài của Adolf Hitler ở Đức đang thật sự bắt đầu tái diễn ở Mỹ. Việc Elon Musk đang làm cho xã hội Mỹ rối loạn có thể dẫn tới các cuộc biểu tình chống đối các chính sách của Trump, những hành động bất chấp hiến pháp của Musk, để qua đó Trump có cớ ban hành thiết quân luật, đàn áp những tiếng nói bất đồng, ngăn chận các cuộc biểu tình của người dân là những chỉ dấu cho thấy độc tài đã bắt đầu hiện ra khá rõ ràng.

Nguyễn Tiến Cường 

********

Tham khảo:

(1) https://en.wikipedia.org/wiki/New_York_Times_Co._v._Sullivan

(2) https://en.wikipedia.org/wiki/Watergate_scandal

-https://www.bbc.com/news/articles/ce30n52e6p1o

-https://www.npr.org/2025/02/21/nx-s1-5305226/ap-sues-white-house-gulf-of-america-mexico-trump

*Bài viết thể hiện quan điểm riêng của tác giả, không nhất thiết phản ánh quan điểm của Diễn Đàn Thế Kỷ.