Nhã Duy: Thuế quan, cuộc chiến tự diệt

Khi tòa Bạch Ốc công bố công thức tính thuế lên các quốc gia với các thang thuế khác nhau, người ta nhận ra đó chỉ là một một phép tính toán học căn bản, chẳng liên quan đến kinh tế học hay mậu dịch lẫn các dữ liệu thực tế nào cả. Chúng chỉ là những số liệu vô nghĩa và phi lý. Việt Nam không đánh thuế hàng Mỹ đến 90% và đảo hoang của những chú chim cánh cụt có liên quan gì đến giao thương.

Điều này thể hiện một đối sách vội vã, tự phụ và đầy cảm tính, cá nhân của Donald Trump nhằm tạo áp lực lên thế giới, buộc các nước tái cân bằng mậu dịch với Mỹ hơn là dựa trên nền tảng giao thương truyền thống qua các hiệp ước và định chế quốc tế. Hoặc nhỏ nhặt hơn, để trả thù những gì đã xảy ra trong quá khứ: Trump ra lệnh áp thuế cả những vật phẩm tâm linh từ Vatican đưa sang Mỹ như một thái độ với những gì đức Giáo Hoàng Francis từng bày tỏ.

Nhưng cuộc chiến thuế quan và mậu dịch không đơn giản như Donald Trump và các cố vấn của ông nghĩ. Chỉ một ngày sau khi tuyên bố “không thể thương lượng”, kể cả sau khi Việt Nam đồng ý giảm thuế nhập cảng hàng hóa Mỹ xuống còn zero, Trump đã phải tuyên bố “đình chiến” 90 ngày với các nước, ngoại trừ với Trung Quốc. 

Không bởi chỉ vì thị trường chứng khoán như bị rơi tự do sau “ngày giải phóng”, mà cả trái phiếu lẫn đồng đô la cũng bị rớt giá, điều hiếm xảy ra khi thị trường biến động. Mặt khác, nội các của Trump có thể cũng hiểu được là người dân Mỹ không đủ kiên nhẫn với một chính sách thuế quan sẽ gây ra lạm phát và đội giá hàng tiêu dùng tại Mỹ.

Mỹ là quốc gia giàu có, kinh tế lẫn văn hóa Mỹ là tiêu xài. Khoảng hơn hai phần ba kinh tế Mỹ đến từ mua sắm, tiêu xài và dịch vụ. Dưới thời Biden, người ủng hộ Donald Trump than van vật giá đắt đỏ, lạm phát tăng cao dù việc mua sắm, tiêu xài hay du lịch tăng cao mức kỷ lục.

Cứ lấy kỹ nghệ xe hơi làm ví dụ. Trong năm qua, dân Mỹ mua gần 16 triệu chiếc xe. Đây là mức tiêu thụ khổng lồ và là chỉ dấu của một nền kinh tế ổn định và phát triển.

Mỹ không cần phải sản xuất toàn bộ 16 triệu xe này, mà thị trường và người tiêu dùng quyết định mua xe nào họ thích, bất kể xe Mỹ hay xe nhập cảng. Đó là nền tảng của thị trường tự do và quy luật cung cầu. Miễn sao kinh tế phát triển và thị trường việc làm ổn định, cũng như thị trường chứng khoán tăng trưởng thì dân Mỹ sẽ tiếp tục tiêu thụ xe như vậy. Và như nguyên tắc vận hành kinh tế, nó sẽ tạo ra vô số công ăn việc làm cho dân Mỹ qua các dealer bán xe, vận chuyển và bến bãi xe, các tiệm bán phụ tùng, tiệm sửa chữa và bảo trì xe, rồi các ngân hàng, hãng tín dụng, cung cấp dịch vụ tài chính cho xe, kỹ nghệ bảo hiểm…

Như vậy, không cứ nhà máy sản xuất xe mới tạo ra công ăn việc làm liên quan đến xe hơi. Các kỹ nghệ khác cũng tương tự như vậy.

Donald Trump chỉ trích Nhật bản lẫn Nam Hàn đã không mua xe Mỹ trong khi Mỹ phải nhập hàng triệu chiếc mỗi năm. Đây là điều không liên quan đến công bằng mậu dịch hay giao thương, thuế quan. Nó là văn hóa và điều kiện sử dụng lẫn tâm lý tiêu dùng. Người Nhật chỉ chuộng xe nội địa khi 90 % dân Nhật chạy xe Nhật, với Toyota dẫn đầu thị trường, còn lại là Honda, Nisan và các hiệu xe khác. Mặt khác, xe Mỹ cồng kềnh, kiểu dáng lẫn chất lượng đều thua xe Nhật, lại không phù hợp với chỗ đậu và điều kiện giao thông (tay lái nghịch) nên không thích hợp với thị trường Nhật.

Nhật không bảo hộ mậu dịch vì đã từ lâu không còn áp thuế lên xe ngoại quốc nhập cảng bởi điều này không cần thiết, cũng như chính phủ muốn tạo điều kiện dễ dàng cho người dân có sở thích mua xe ngoại quốc. Có nhập cảng thì xe vào Nhật phần lớn là xe Đức chứ không phải xe Mỹ. Đòi hỏi các quốc gia phải cân bằng mậu dịch xem ra là điều không thể, như trường hợp xe Nhật đã dẫn.

Mỹ giàu có và sức tiêu thụ cao nên hàng nhập cảng nhiều, còn những quốc gia nghèo như Việt Nam, Lào, Campuchia… làm gì có khả năng tiêu xài như Mỹ khi đồng lương và giá nhân công quá thấp so với Mỹ để mua hàng và cân bằng mậu dịch. Có mấy quốc gia có sức tiêu thụ như Mỹ?

Thêm nữa, Donald Trump quên rằng việc giao thương với thế giới không chỉ là hàng hóa mà còn là dịch vụ mà Mỹ đã xuất cảng ra thế giới. Chưa kể những nguồn thu phi hàng hóa khác như tài chánh, điện ảnh, âm nhạc… Trong năm 2023, Mỹ đã xuất cảng 649 tỉ đô la nhu liệu và dịch vụ kỹ nghệ cao.

Đồng thời, sự “xuất cảng bản địa” cũng không được nhắc đến. Các tập đoàn tài chánh, khách sạn, hàng tiêu dùng của Mỹ mở chi nhánh hay hãng xưởng tại các quốc gia sở tại, dùng ngay nhân công bản địa giá rẻ để cung cấp dịch vụ, sản xuất hàng hóa cho chính thị trường đó. Cứ xem có bao nhiêu ngân hàng, khách sạn, nhà máy bia, thuốc lá, xà-bông, kem đánh răng… của Mỹ được sản xuất tại nhiều quốc gia trên thế giới, kể cả ngay Việt Nam.   

Các quốc gia khác đã quá hiểu điều này nên Trung Quốc bắt đầu ra lệnh hạn chế phim ảnh Hollywood mà Trung Quốc là một thị trường to lớn của Mỹ, cũng như khối EU cảnh báo họ có thể áp thuế các hãng hi-tech trên lợi nhuận quảng cáo của Youtube, Facebook …tại các quốc gia trong khối, như một phần trong việc thương lượng thuế quan với Mỹ. Chưa kể về mặt tài chánh, các nước đang nắm giữ trái phiếu (bond) của Mỹ có thể lặng lẽ bán ra như đòn trả đũa, gây khủng hoảng cho thị trường tài chánh lẫn khoản nợ khổng lồ của nước Mỹ.

Chuyện dời sản xuất về Mỹ cũng thiếu thực tế và cần chọn lọc kỹ nghệ, ngành nghề. Bởi nước Mỹ đã qua thời kỹ nghệ sản xuất hàng tiêu dùng dành cho các nước đang phát triển mà tập trung vào kỹ nghệ cao, kỹ thuật nặng, máy móc tân tiến. Để các nước nghèo có nhân công rẻ sản xuất cho mình, vừa hưởng lợi vừa tiết kiệm chi phí. Mỹ đâu cần phải mở hãng giày, may quần áo, đóng bàn ghế hay đưa sản xuất lặt vặt về lại Mỹ. Thay vào đó, Mỹ cần buộc các hãng đưa các việc làm chuyên môn trong kỹ nghệ cao và các dịch vụ trở về Mỹ, khuyến khích các hãng Mỹ hay nhà đầu tư vào Mỹ muốn nhận được hợp đồng của chính phủ cần ưu tiên mướn dân Mỹ. Có như vậy thì thị trường việc làm mới luôn ổn định và tăng trưởng, kéo theo việc tiêu xài nhiều hơn và đưa kinh tế phát triển.

Tự do mậu dịch và kinh tế thị trường từ lâu là chính sách của đảng Cộng Hòa mà không ít dân biểu Cộng Hòa từng ủng hộ, hay chính J.D Vance cũng đã từng chỉ trích chính sách thuế quan của Donald Trump thời nhiệm kỳ đầu. Sự im lặng hay đổi chiều hiện nay không vì quyền lợi nước Mỹ lẫn chính sách họ từng ủng hộ mà chỉ để tung hô Donald Trump nhằm duy trì quyền lực chính trị của họ. Mặc dù vậy, một điều sớm hay muộn nhiều phần sẽ xảy ra là Trump tự tuyên bố đã chiến thắng và ngưng hay giảm chuyện thuế quan này.

Còn bằng tiếp tục, thì như chàng Narcissus trong thần thoại Hy Lạp, người cuối cùng đã chết bởi chính sự tự phụ và tự ái của mình, Donald Trump đang bắn vào nước Mỹ cùng chính người dân Mỹ trong cuộc chiến thương mại tự hủy diệt này.

Nhã Duy

*Bài viết thể hiện quan điểm riêng của tác giả, không nhất thiết phản ánh quan điểm của Diễn Đàn Thế Kỷ.