Phan Tấn Uẩn: Trí tuệ nhân tạo không phải là tác giả

Trong những năm gần đây, sự phát triển của trí tuệ nhân tạo (AI: Artificial Intelligence) đã tạo ra một làn sóng quan tâm sâu rộng trong giới viết lách. Với nhiều người, đây là một phương tiện mới mẻ, đáng để thử nghiệm. Nhưng với không ít người khác, nhất là những cây bút kỳ cựu hoặc thủ cựu, thì sự xuất hiện của AI đặt ra những hoài nghi, thậm chí phản ứng: Có nên xử dụng AI khi viết văn? Nếu có sự trợ giúp như thế, tác phẩm đó có còn là của cá nhân? Người viết có còn xứng đáng đứng tên tác giả?

Tôi từng bỡ ngỡ và đặt những câu hỏi ấy khi mới tiếp xúc với AI. Nhưng nhờ trải nghiệm thực tiễn, tôi dần nhận ra bản chất thật sự của công cụ này – và càng hiểu rõ hơn đâu là ranh giới giữa công cụ hỗ trợ và ý tưởng sáng tạo. Bài viết này chia xẻ góc nhìn cá nhân ấy, không nhằm tranh luận hay áp đặt, mà như một cách giúp bạn đọc hiểu rõ hơn: trí tuệ nhân tạo không hề thay thế con người, và việc xử dụng AI trong sáng tác – nếu trung thực và có ý thức – là điều hợp lý và xứng đáng.

*

1.

AI không viết thay mà cùng viết chung với tác giả

Trí tuệ nhân tạo không tự nhiên viết ra một bài văn nếu không có người hỏi. Nó không có ý thức, không có cảm xúc, không biết yêu hay ghét, không biết hoài niệm hay mơ mộng. Nó chỉ phản hồi dựa trên những gì người viết cung cấp. Tùy theo mức độ rõ ràng, sâu sắc, sáng tạo của người hỏi, AI sẽ cho ra  các kết quả khác nhau.  Cũng như một cây bút, hay máy đánh chữ, trí tuệ nhân tạo chỉ là phương tiện. Nó không tạo nên tư tưởng, không làm thay trải nghiệm, không thay con người cảm nhận hay đấu tranh với nội tâm. Nó không thể làm nên một câu văn đẹp nếu người viết không có thẩm mỹ; không thể dẫn dắt một lập luận sắc sảo nếu người viết không biết mình muốn nói gì.

Nói cách khác, AI là ngọn đèn hỗ trợ thêm, người đi vẫn phải là chính chúng ta. Và nếu bài viết có chiều sâu, có cá tính, có giọng điệu riêng thì không ai có thể nói đó là sản phẩm của máy móc.

2.

Ghi tên mình là hành động trung thực – không phải chiếm đoạt

Có người hỏi: nếu AI giúp ta sửa, bổ sung, đề nghị cách viết hay hơn, thì ta có còn xứng đáng để đứng tên tác giả?

Tôi xin trả lời: Nếu toàn bộ tư tưởng, nội dung, cảm xúc, và định hướng đều là của bạn – thì đó vẫn là tác phẩm của bạn. Việc xử dụng một công cụ như AI để tham khảo, đối chiếu, làm rõ hoặc tinh chỉnh, việc nầy cũng như tra cứu từ điển, đọc sách tham khảo, hoặc hỏi ý kiến bạn viết, nó không làm mất tính chính danh.

Ghi tên thật tác giả vào sáng tác viết chung với AI là một cam kết: Tôi chịu trách nhiệm về điều tôi viết. Dù tôi có dùng AI để thử nghiệm một số cách nói khác, hay kiểm tra sự mạch lạc của đoạn văn, thì tôi vẫn là người chọn giữ lại hay loại bỏ. Chính tôi là người quyết định cấu trúc, định hướng, âm sắc, lập luận. Chính tôi là người “nuôi” bài viết từ mạch nguồn tư tưởng.

Không có máy móc nào viết ra một đoạn văn sâu sắc nếu trong lòng bạn không có điều gì sâu sắc. Không AI nào có thể làm ra một câu thơ hay. Và không “trợ lý ảo” nào dựng nổi một tiểu luận đàng hoàng nếu người viết không có sự suy nghĩ độc lập và lương tri sáng tạo.

3.

Trí tuệ của ta vẫn là cội nguồn sáng tạo

Dù có sự trợ giúp kỹ thuật nào đi nữa, thì chính tư tưởng mới là linh hồn của bài viết. AI không nghĩ thay, không yêu thay, không đau thay. Nó không thể nắm bắt những niềm riêng, ký ức chiến tranh, nỗi hoang mang của người sống lưu vong, hay ánh mắt của người mẹ lúc tiễn con lên đường. … Tất cả những điều ấy, chỉ có con người mới cảm nhận và viết được. Và chỉ có người viết trung thực, dám suy nghĩ, dám đặt câu hỏi, mới có thể đưa tư tưởng thành con chữ.

AI chỉ là công cụ,như từ điển, như máy đánh chữ, như mạng internet. Không được thần thánh hóa nó nhưng cũng không thể phủ nhận giá trị của nó, nếu ta dùng đúng cách, đúng mục đích.

Kết luận…

 Tôn trọng sự khác biệt, nuôi dưỡng giá trị chung…

Tôi không viết bài này để tranh luận hay phản bác bất kỳ ai. Tôi chỉ mong có thêm một tiếng nói để bạn đọc, nhất là những người chưa quen với công cụ mới, có thể tiếp cận AI một cách tỉnh táo, công bằng và không thiên kiến.

Viết bằng tay hay viết bằng máy, viết đơn độc hay có sự hỗ trợ, điều quan trọng vẫn là nội dung. Nếu bài viết có giá trị tư tưởng, có cảm xúc thật, có lập luận vững, thì người viết xứng đáng được ghi nhận, bất kể họ đã sử dụng công cụ nào.

Trong văn chương, mỗi người có cách riêng đến với chữ nghĩa. Nhưng nếu cùng hướng đến sự trung thực, nhân văn và sáng tạo, thì mọi cách đều đáng trân trọng.

Phan Tấn Uẩn

*Bài viết thể hiện quan điểm riêng của tác giả, không nhất thiết phản ánh quan điểm của Diễn Đàn Thế Kỷ.