Sử thi Énéide, thi hào Virgile (70-19 trước JC) – Kiệt tác thời Đế quốc La Mã (Bài 7

Không còn nữa bà Caiète,

Người vú nuôi thuở bé Énée.

Giấc ngàn thu đã đến giờ.

Vinh danh nơi chốn ước mơ an lành.

Bà nằm xuống tên bà vinh hiển,

Nắm xương tàn trong lòng Đại Hespérie.

Sau khi chấm dứt lễ nghi,

Nắm mồ đã đắp, đời người đã xong.

Énée thấy biển êm sóng lặng,

Lại căng buồm thuyền tiến ra khơi. 10

Gió heo may thổi xa mờ,

Trăng soi chẳng đủ, biển mờ đêm đen.

Đảo Circé, thuyền Troyen vượt sát,

Con gái Thái Dương tiếng hát đã ngừng,

Khó mà cập bến khu rừng,

Ngọn đèn thắp sáng hàng tùng vút cao.

Tiếng thoi đưa nhẹ nhàng khung cửi,

Còn lắng nghe tiếng sư tử rống gầm,

Làm lay động cảnh êm đềm,

Rống lên giữa lúc màn đêm sắp về. 20

Tiếng heo rừng, tiếng gấu kêu trong vực,

Chó sói to cất tiếng hú lạnh lùng.

Đó là chính những người trần,

Tham ăn bị phép đũa thần biến ra.

Nhờ có nắm cỏ tiên cực mạnh.

Trả lại hình người loài thú vật hoang,

Neptune lo ngại Troyens,

Nếu thuyền cặp bến lụy phiền gian lao.

Phải hóa thân đổi thay kỳ lạ,

Không cho thuyền ngừng vào bờ đảo dã man. 30

Thổi gió mạnh lên cánh buồm,

Cho thuyền thuận gió vượt nhanh nơi này.

Tránh ra khỏi một vùng sôi động.

Biển bắt đầu hồng đỏ ngày lên.

Bầu trời tươi mát trong xanh,

Aurore đã kéo long lanh xe vàng.

Bất ngờ gió bỗng nhiên ngừng thổi,

Heo may cũng ngưng hơi thở nhẹ nhàng.

Các mái chèo lại vung lên,

Énée nhận thấy giữa rừng bao la. 40

Dòng sông Tibre* êm đềm trôi chảy,

Sông cuộn trôi màu cát nâu vàng.

Chảy vào biển cả mênh mang,

Ngàn chim đủ loại bay lên hai bờ.

Dòng nước chảy mang mồi ngon, khí mát,

Đàn chim bay làm tổ trong rừng.

Énée ra lệnh đồng hành,

Đổi hướng về phía đất liền đến nơi.

Thật vui sướng mọi người hớn hở,

Đi vào trong bóng mát dòng sông. 50

Hãy hát lên Erato* Thi thần,

Các vua cùng với hiện tình Latium.

Khi đội quân đến từ xứ lạ,

Cập bến đầu tiên bờ sông Ausonie.

Tôi sẽ kể chuyện từ khi,

Nguồn gốc cuộc chiến, những gì xảy ra.

Hỡi Thi thần, gợi hứng cho thi sĩ,

Để kể ra các cuộc chiến kinh hoàng.

Từng đội quân đi hàng hàng,

Các vua giục giã chiến trường tang thương. 60

Hespérie hợp quân cùng vũ khí,

Trận chiến lớn to, khai mở trước tôi,

Đề tài lớn, bắt đầu thôi.

Vua Latinus tuổi thời đã cao.

Cai trị đất nước phố thành yên tĩnh.

Giữa một thời thịnh trị dài lâu.

Dòng vua Faunus khởi đầu,

Marica tiên nữ gốc từ Laurentes.

Faunus vốn là con Picus.

Vinh danh thần Saturne là cha. 70

Gốc nguồn dòng máu sinh ra,

Latinus nối dõi, chẳng là con trai.

Gái duy nhất lưu truyền dòng giống,

Lãnh địa bao la, đến tuổi kết hôn.

Bao người mơ ước làm chồng,

Bao chàng hoàng tử khắp vùng La Tinh.

Với Ausonie muốn thông gia giao hảo,

Turnus đẹp trai hơn tất cả các chàng.

Turnus hùng mạnh quân vương,

Chiến công cha với tổ tiên bao đời. 80

Hoàng hậu Latinus lòng mong kỳ lạ,

Gấp rút chọn ngay con rể chóng nhanh.

Nhưng nào đâu bởi các thần,

Trăm điều chống đối tựu thành tơ duyên.

Giữa cung điện nơi vườn thượng uyển,

Một cây cành nguyệt quế thiêng liêng.

Niềm tin tôn giáo giữ gìn,

Bao năm người bảo : cội nguồn Latinus.

Có từ thuở thành xây nền móng,

Cây Laurier, thần Phébus tặng quà, 90

Từ cây,  Laurente mang tên ra.

Đoàn người đã đến dựng nhà nơi đây.

Một bầy ong thật là kỳ diệu.

Không gian trong, tươi sáng vu vi,

Đậu xuống trên đầu ngọn cây,

Cành lá rậm rạp treo đầy tổ ong.

Một tiên tri nói lời tiên đoán,

“Sẽ có người khách lạ đến thành,

Tổ tiên nguồn cội trong vùng,

Đoàn người sẽ đến và cùng ngụ cư. 100

Sẽ thiết lập uy quyền Thành Thượng.”

Chuyện khác kể rằng công nương Lavinia,

Một ngày đang đứng bên cha,

Thổi củi trầm giữa bàn thờ tổ tiên.

Một chuyện đã xảy ra kinh ngạc,

Lửa cháy vào mái tóc buông dài,

Cháy cả vương miện hoàng gia,

Ngọc đá rực chiếu như tòa kim cương.

Bao phủ bởi khói sương, ánh sáng,

Và khắp cung điện cháy tràn lan. 110

Điềm lớn báo trước chiến trường.

Nhưng Lavinia số phận bội phần vinh quang.

Latinus khi nghe điềm kỳ lạ,

Đến tiên tri, Faunus cầu đồng.

Nơi ở cuối chốn rừng thiêng,

Dưới chân ngọn núi của miền Albunée*.

Chốn rừng rậm, rừng Latium lớn nhất.

Suối thánh vang danh tiếng nước trong.

Không gian mờ ảo lưu huỳnh,

Thế nên dân chúng toàn vùng Italie. 120

Đến Oenotrie mong tìm giải đáp.

Một tu sĩ dâng hoa quả trước khi nằm,

Trong đêm thanh vắng lặng câm,

Trên da cừu cả thấy cả đàn tế sinh.

Thấy trong mộng nghìn hồn ma xa lạ,

Bay chung quanh giọng nói khác nhau.

Vui lời các thần đổi trao,

Linh hồn Địa Ngục dẫn vào Achéron.

Ấy chính là miền Latinus

Đang muốn tìm ra câu để trả lời. 130

Theo phong tục tế trăm cừu,

Mới tròn hai tuổi một nơi xếp hàng.

Bỗng nhiên tiếng tự rừng vang vọng:

“Hãy cẩn thận thôi, hỡi con trai ta,

Hợp hôn con gái trong nhà,

Với một hoàng tử vốn La Tinh dòng.

Hãy thận trọng khi mà hôn phối,

Một chú rể đến từ xứ lạ xa xôi.

Máu ta lẫn với máu người,

Mang họ người đến ngàn đời hoàng gia. 140

Con cháu ta chịu phục tùng luật lệ,

Đế quốc ta dưới cai trị nước nhà,

Mặt trời soi đại dương xa.

Trả lời Faunus người cha mộng truyền.

Giữ lặng im trong đền hoang vắng,

Latinus nghe qua, không ghi nhớ trong lòng.

Nhưng thần truyền tụng Tiếng Danh,

Đã truyền đi khắp phố thành Ausonie.

Khi con cháu Laomédon* cập bến,

Dừng các con thuyền trên bãi cỏ bờ sông. 150

Énée thủ lĩnh đoàn dân,

Cùng Iule nghỉ dưới tàn cây cao.

Dọn bữa tiệc ngồi ăn trên cỏ,

Các món ăn, các bánh bột mì.

(Jupiter gợi ý này)

Và cùng đủ thứ trái cây trên đồng.

Quà Cérès món ăn tươi tốt,

Các món cạn đi cơn đói vẫn còn.

Họ ăn hết thứ bánh ngon,

Bàn tay khéo léo đã làm nên ra. 160

Họ ăn đến các vành da bột,

Cơn đói vẫn chưa, ăn hết không còn.

Iule cười  “Chúng ta ăn cả bàn”.

Một lời đùa giỡn chẳng thêm lời gì.

Énée đã nghe trong lời nói.

Từ miệng con điềm báo cuối cùng.

Biểu lộ ý chí thánh thần,

Thay lời con trẻ nói năng điều này.

Rồi bừng tỉnh thốt lên lời nói :

“Hãy đón chào đất định mệnh đến nơi. 170

Đón chào tất cả mọi người,

Tín đồ Pénate rạng ngời thành Troie.

Đây là chốn nhà chúng ta sẽ ở,

Đây quê hương xứ sở dựng xây.

Nhớ lời cha tôi Anchise.

Đã cho biết bí mật này tương lai.

Ông từng nói rằng : “Con ta hỡi,

Khi đến nơi bờ bãi vô danh,

Bao thức ăn đã cạn dần,

Cơn đói bắt buộc phải ‘ăn cả bàn’. 180

Hãy nhớ đó là nơi con hy vọng,

Nơi ngụ cư qua bao nỗi nhọc nhằn.

Nơi đây xây dựng phố thành,

Tường thành, hào lũy xây vòng kinh đô.

Phải nơi đây chính là ‘cơn đói’,

Bằng chứng này chấm dứt nỗi lất lây.

Can đảm lên vui từ đây,

Ngày mai khi ánh dương say rạng ngời.

Chúng ta hỏi biết nơi xứ sở,

Dân tộc và thành phố nơi đây. 190

Hãy đi từ bến tàu này,

Và các hướng khác biết đây phố thành.

Lúc chờ đợi Jupiter ban phúc,

Cầu Anchise ân lộc cha tôi.

Hãy cùng rót rượu vang mời,

Mọi người cùng cạn, cùng cười bên nhau.

Énée nói, lá kết vòng lên trán,

Cầu các Thần và Thần Đất nơi đây.

Trước các thần thánh cõi Trời

Các tiên sông suối ta thời chưa quen. 200

Đêm nối tiếp cho ta được biết,

Các vì sao hiển hiện nơi xa.

Jupiter thích núi Ida,

Cybèle ưa thích đất nhà Phrygie.

Và các thần ban ngày hiển hiện,

Dân cõi Trời, dân Érèbe tối tăm.

Từ núi cao đỉnh Olympe,

Cha Toàn Năng đã gầm lên ba lần.

Trong bầu trời trong thanh tươi sáng,

Tay vẫy chào lóng lánh sắc mây. 210

Ánh sáng rực rỡ vàng bay,

Bỗng nhiên truyền lại lời này thế gian.

Ngày Troyens dựng phố thành đất hứa,

Niềm vui chung mở tiệc mừng vui,

Ngày vui đã đến đây rồi,

Dựng vò rượu mới, kết đời vòng hoa.

Ngày hôm sau khi bình minh vừa rạng,

Khắp mặt đất đầy ánh sáng đầu tiên.

Troyens phân tán khắp miền,

Để biết phong tục các miền, quốc gia.. 220

Đây đầm nước vùng Numicus,

Và cội nguồn sông Tibre chảy ra.

Nơi đây sinh sống dựng nhà,

La Tinh dũng cảm trải qua bao đời.

Énée chọn một trăm sứ giả,

Dáng oai nghiêm đi đến cung đình.

Vòng lá Pallas đầu mình.

Mang theo phẩm vật hoà bình kết giao.

Họ vâng lệnh Énée không chậm trễ,

Chân bước nhanh, nhịp bước theo hàng. 230

Đến nơi cổng lớn tường thành.

Énée sửa soạn đất căng trại mình.

Đắp tường đất bao quanh cọc gỗ.*

Các sứ giả trẻ trung, đường đã đến gần.

Thấy tháp, mái ngói La Tinh,

Và rồi đi đến lũy thành nhà vua.

Trong thành phố các thanh niên trai tráng,

Kẻ tập ngựa đi, kẻ luyện giáo, khiên mang.

Kẻ tập giương nỏ bắn cung,

Kẻ phóng sào nhảy một lần mức cao. 240

Kẻ đấu vật tranh đua gắng sức.

Một kỵ mã đi nhanh chóng báo nhà vua :

“Những người có vóc dáng cao,

Áo quần xa lạ sắp vào đến nơi.”

Latinus hội triều đình lại,

Ở giữa ngồi trên ngai của tổ tiên.

Trên cao thành phố cung đền,

Một ngôi điện lớn hơn trăm cột đình.

Ấy là điện Laurente Picus*,

Cạnh khu rừng, đài cúng tế tổ tiên. 250

Thờ vị thần dáng khiếp kinh,

Là nơi truyền lệnh theo phong tục nhà.

Lần đầu tiên đón người xa lạ,

Tại điện này nơi Thượng Viện họp bàn.

Có cung yến tiệc tế thần,

Viện Sĩ hiến tế cỗ bàn cừu dê.

Dưới hiên rộng tượng gỗ tùng cổ đại,

Là tượng hình tiên tổ Latium,

Italus và  Sabinus đại nhân,

Là người canh tác dạy trồng rượu nho. 260

Tượng Saturne, Janus cổ hai trán.

Và các vua xưa nguồn gốc đã từng.

Trải bao chinh chiến Mars thần,

Đấu tranh anh dũng để dành quê hương.

Nơi cánh cửa đền thiêng liêng đó,

Treo khắp nơi vũ khí anh hùng,

Chiến xa địch thu chiến công,

Mũ đồng cùng với rìu cong cán dài.

Các ổ khoá các thành chiếm được,

Lao, kiếm, khiên cướp của quân thù. 270

Picus áo băng đỏ dài,

Tay cầm quyền trượng truyền đời Quinnus.

Và tay khác thiêng liêng chiếc thuẫn.

Picus còn nuôi luyện ngựa thuần,

Nàng Circé vốn tình nhân,

Đũa vàng đã hoá phượng hoàng bay xa,

Thành loài chim huy hoàng khoe sắc.

Nơi giữa trong cung điện các thần,

Latinus ngồi ngai vàng,

Cất lời truyền phán với cùng Troyens. 280

Vừa vào đến với lời tốt đẹp :

“Hãy xưng danh, con dân Dardanus.

Xứ sở, nguồn gốc từ đâu,

Tên người lãnh tụ ta chưa biết gì.

Hãy nói đi, những điều mong muốn,

Mục đích, nhu cầu phải cập bến thuyền,

Qua biển bão tố triền miên,

Để mà đến tận nơi miền Ausonie.

Hay vì đã lạc đường mà đến,

Vì bão giông sóng dữ hành trình. 290

Tai nạn xảy đến cho đoàn,

Phải vào sông, cập bến thuyền của ta.

Chẳng nên chối từ ta tiếp đãi,

Hãy biết rằng dân tộc La Tinh,

Tôn thờ Saturne thực hành,

Công bằng không bởi phục tùng quyền uy.

Không vì bởi vâng lời luật lệ,

Mà bằng kính sùng theo tục thánh thần.

Ta nhớ lời xưa bảo rằng :

(Truyền thống huyền sử xa xăm lâu đời.) 300

Lời người già Auronces* có nói,

Dardanus sinh từ đồng nội của ta.

Ra đi đến tận trời xa,

Phrygie, Samos ấy là Samothrace.

Tyrrhénienne de Corynthe phần khác,

Giờ ngự trị đây trên chiếc ngai vàng,

Triều đình tinh tú sao vàng,

Tăng nhiều thần thánh ở trên bàn thờ.”

Đoàn Ilion đáp lời chiêu đãi :

“Tâu kính vua, quí tộc Faunus rằng. 310

Trải qua tăm tối, bão bùng,

Sóng dồi biển cả dừng chân đất Ngài,

Thuyền chẳng lạc không vì tinh tú,

Cũng không vì không biết bến bờ đây.

Số phận mong đến đất này,

Xua đuổi bởi Hy Lạp nay hùng cường.

Đang hưng thịnh, mặt trời Olympe đến đỉnh,

Gốc nguồn chúng tôi dòng dõi thánh thần.

Vinh danh dân tộc Troyens,

Giống dòng cao quý Jupiter truyền đời. 320

Dòng dõi chính vua tôi đến viếng,

Troyen Énée gửi diện kiến trước Ngài.

Trận chiến kinh hoàng họa tai,

Xuất từ tàn bạo ấy người Mycènes*,

Khắp đồng núi Ida chiếm đóng,

Số mệnh đẩy đưa hai thế giới chống nhau.

Europe chống với Asie,

Ai mà không biết đất thì xa xăm.

Cách biệt bởi Đại Dương sóng cả,

Vì sống nơi giữa ngã tư đường. 330

Thành Troie bị phá cháy tàn,

Địch thủ đông đảo tập trung chiến thuyền.

Thoát tàn phá lưu lạc trên biển rộng,

Chúng tôi cầu xin lưu trú được bình thường.

Để thờ thần của quê hương,

Nơi bờ sông sống đời yên thanh bình.

Trong không gian, nước chung tất cả,

Chúng tôi tìm hiển vinh trong vương quốc của ngài.

Tên ngài to lớn để đời,

Ơn ngài cứu giúp nguyện thời không quên. 340

Ausonie sẽ không tiếc nuối,

Người dân Troie trong lòng đất nước mình.

Thề vận mệnh, Énée rằng,

Bàn tay sức mạnh trung thành luôn luôn.

Với ký kết chung lưng góp sức,

(Điều tốt lành ai có thể khinh khi,

Chẳng lời ngược ngạo ghét chi)

Quốc gia mong muốn lòng này kết liên.

Như định mệnh, quyền lực thần đã định,

Đưa chúng tôi tìm đến sở ngài. 350

Đi từ Dardanus xa xôi,

Apollon nhắc nhở mệnh trời nơi đây.

Sông Tibre Toscan, suối thiêng Numinus,

Énée truyền dâng chút quà tặng giao tình,

Chút phần tài vật đầu tiên,

Mang đi từ thuở điêu tàn thành Troie.

Đây là chiếc cúp vàng tặng vật,

Cụ Anchise làm lễ trước tổ tiên.

Hốt lệnh, vương miện thiêng liêng.

Vua Priam đã đội khi lên ngự triều. 360

Hay lễ hội nhân dân tụ họp.

Đây cẩm bào Troyen phụ nữ gia công.”

Diễn từ Ilionée nói xong.

Vua Latinus vẫn còn lặng yên.

Nhìn xuống đất triền miên suy nghĩ,

Chẳng cẩm bào, hốt lệnh vua Priam ?

Chỉ nghĩ đến con gái ông,

Faunus lời nói cầu đồng còn vang.

Và nghĩ đến một chàng rể lạ.

Được tiên tri từ vận mệnh cuộc đời. 370

Chia xẻ triều chính nối ngôi,

Anh hùng này đó giống nòi tiếng danh.

Bởi giá trị tinh anh vũ trụ,

Và cuối cùng ông nói mừng vui :

“Các thần đã giúp trẫm rồi,

Hoàn thành sứ mệnh bởi lời hôm nay.

Hỡi Troyens, ta ban điều mong muốn.

Ta không chối từ các người đến hôm nay.

Khi Latinus làm vua,

Đất màu giàu có thành Troie chẳng màng. 380

Ta khao khát gặp Énée muốn biết,

Mong được tiếp tân nơi chốn cung đình.

Kết tình giao hảo là đồng minh,

Mong vua nhanh đến, chân tình thân quen.

Đối với ta giao kết đà phân nửa.

Ta muốn cầm tay, gặp gỡ vua người.

Truyền người báo lại những lời.

Ta có con gái, Thần trời phán trao.

Nơi đài điện cha ta, đền thánh,

Vương quốc hôn nhân, kết nghĩa vợ chồng. 390

Thần phán hôn phu xa xăm,

Đến từ xứ lạ, định mệnh dành Latium.

Hai dòng máu kết tình phu phụ.

Sẽ làm nước ta vinh hiển đến ngàn sau.

Énée định mệnh đưa vào,

Tin tương lai đó, lòng nào đợi mong.”

Dứt lời nói vua Latium đáng kính.

Cho lựa trong bầy ngựa hoàng gia,

Ba trăm trong trại chuồng nhà.

Khỏe mạnh truyền lệnh đem ra trang hoàng. 400

Mỗi Troyen một thảm thêu lưng đỏ,

Lóng lánh vàng tua rủ yên cương.

Dưới hàm, cương thắng khảm vàng,

Một xe song mã riêng dành Énée.

Hai ngựa giống có gốc nguồn thần mã.

Như lửa ra từ mũi thở hơi.

Circé* đã tạo giống nòi,

Với giống ngựa quý từ đời cha ông.

Nhận lệnh phán trả lời vua Latinus.

Troyens trở về trên đoàn ngựa an bình. 410

Nhưng riêng thần mẫu Junon,

Trở về Argos, phố thành Inachus*.

Đi trong không gian chiến xa thần mẫu.

Đến tận nơi đồi rộng Pachynum*.

Nhìn từ xa dưới trời xanh,

Énée thuyền đã đến thành yên vui.

Đang xây dựng một thành phố mới.

Hãnh diện đất lành, khi rời bỏ đoàn thuyền.

Junon đau đớn tâm can,

Lắc đầu và nói lời ganh ghét rằng : 420

“A !, thật cái giống dòng bỉ ổi,

Định mệnh Phrygiens đi ngược ý ta,

Không chết tiệt đồng Sigée xa,

Bắt giết, tù hãm, sa đà sắt gươm.

Thành Troie không cháy thiêu luôn.

Qua bao binh lửa cũng tìm đường ra.

Ôi nỗi hận lòng ta mòn mỏi.

Hận thù ta làm hết sức mình.

Nói gì đuổi khỏi quê hương,

Giận ta theo mãi tận cùng sóng khơi. 430

Chống chúng trốn bằng sóng ngàn cao ngất,

Ta đuối rồi bao cách chống Troyens,

Bằng sức Trời, biển mênh mông.

Quái vật Syrtes hay cùng Scylla.

Và đến cả sóng triều Charybde ?

Và bây giờ chúng trốn ở đồng bằng,

Bên dòng sông Tibre ước mong,

Chẳng còn lo ngại biển cùng với ta.

Mars đã diệt dòng Lapithes* cường bạo,

Cha các thần gây trận Calydon*. 440

Giúp cơn nổi giận Diane.

Calydon, Lapithes chẳng bằng chuyện ta.

Nếu vợ Jupiter chẳng khuất phục Olympe được,

Ta sẽ đi kích động Achéron.

Không cho Énée ở vương quốc La Tinh.

Định mệnh bất biến, chồng nàng Lavina.

Hay ít ra ta sẽ làm trễ nãi,

Kéo dài đi định mệnh lớn hoàn thành.

Tiêu diệt dân hai quốc vương,

Con rể, cha vợ khó đường kết liên. 450

Máu Troyens và Rutules công chúa là sính lễ.

Bellone* đợi chờ làm chủ cuộc hôn nhân.

Con gái Cissée* tiết trinh,

Nằm mộng ngọn đuốc cháy thành, sinh ra.

Nay thần Vénus có con trai khác.

Một Pâris khác đang dựng lại Troie thành.”

Nói rồi thần mẫu xuống trần,

Nơi Furies cõi tối sầm tóc tang.

Allecto gây chiến tranh buồn thảm,

Độc ác phản bội và vu cáo thù hằn. 460

Tất cả chất chứa trong lòng,

Giúp tay trợ lực với cùng Diêm Vương.

Cùng với các chị em tàn ác,

Khi hình dung dáng điệu xấu xa.

Đầu tóc nhung nhúc rắn bò,

Junon xúi dục bèn ca tụng rằng :

“Hỡi trinh nữ, con gái đêm u tối,

Hãy giúp ta một chuyện riêng cần.

Vinh dự ta bị tổn thương,

Vì Énée hiệp ước với cùng Latinus. 470

Cưới con gái hưởng Italien lãnh thổ,

Hãy gieo mầm chống đối giữa anh em.

Hờn oan đảo lộn gia đình,

Kéo theo tranh chấp, lý tình cháy thiêu.

Người đã có ngàn tiếng danh phá đám,

Ngàn cách chọc châm, xui giục phiền lòng.

Tuyển lựa trợ lực quỷ thần,

Chấm dứt hiệp ước hoà bình xảy ra.

Gieo nổi dậy chiến tranh các nước,

Khuyến khích trẻ trai nhiệt huyết tham gia. 480

Xui giục phá phách nước nhà,

Xui cầm vũ khí loạn ra khắp vùng.”

Rồi, nhanh chóng Allecto gieo thuốc độc.

Thuốc Gorgone bắt đầu ở Latium.

Lan đến Laurente cung đình.

Ngự trị trước cửa im lìm, Amata*.

Bà này nghĩ Troyens vừa đến,

Và ra sao với Turnus cuộc hôn nhân.

Thấy lòng nóng nẩy phát sinh,

Lo âu, tức giận, bực mình khôn nguôi. 490

Thần mẫu ném trên tóc xanh : con rắn,

Thấm vào trong lồng ngực tận đáy tim,

Làm nên cơn giận siêu nhiên,

Bà gây náo động cuồng điên điện đình.

Con rắn lướt giữa nơi xiêm áo,

Và lướt trên bộ ngực dịu êm,

Lượn qua không chạm thịt mềm,

Thổi hơi độc ác bò trườn không hay.

Con quái hoá ra kiềng vàng quanh cổ,

Trở thành dây quấn tóc trên đầu. 500

Khi leo trên khắp tay chân,

Khi cắn nọc độc chạm thân bà hoàng.

Khi bóng gió lửa vào xương tủy,

Mà trái tim không nóng bỏng lòng.

Bà nói lời nói dịu dàng,

Như lời người mẹ lý tình thương con.

Thân trinh tiết với Phrygien vừa đến:

“Có phải là với Troyen lưu vong,

Cho Lavina lấy chồng,

Bà hoàng không chút xót lòng cho con. 510

Chẳng thương tiếc chi lòng người mẹ.

Khi Aquilon thổi gió đầu tiên,

Kẻ bội bạc bỏ đi liền,

Ra khơi và dẫn theo luôn con mồi.

Có phải tên mục đồng* Phrygien đó,

Đã đi vào trong Lacédémone,

Cướp con gái Léda Hélène.

Mang về giam giữ trong tường thành Troie.

Niềm tin tưởng sẽ ra sao nữa,

Tình yêu xưa cho kẻ thân thương. 520

Bàn tay trao đổi bao lần,

Cho vua Turnus vốn chung giống dòng.

Nếu Latin có rể từ xứ lạ,

Theo ý nguyện ngài Faunus, người cha,

Đặt điều mệnh lệnh truyền ra,

Vì vua truyền hốt lệnh nhà phải vâng.

Tin người lạ kia dòng thần thánh,

Turnus đây cùng nguồn gốc với ta.

Tổ tiên Inachus* sinh ra,

Acrisius giữa Hy Lạp, nhà Mycènes. 530

Amita thấy việc Latinus là vô ích,

Bà cũng không lay chuyển được gì.

Thuốc độc Thần mẫu từ khi,

Thấm vào tận tủy lan đi khắp mình.

Ôi bức rứt khi mắt nhìn khắp chốn,

Không tả được nào khi đi dạo phố thành.

Xe không còn biết thắng ngừng,

Như với dây quấn chiếc vòng vụ quay.

Các con trẻ bao vòng xoay ngắm,

Theo dõi hoàn toàn, thích thú trò chơi. 540

Quay trong sân gạch quay hoài,

Bởi dây chạy mãi, quay thời mãi quay.

Đàn con trẻ mê say không hiểu,

Ngắm vụ quay kích động bởi dây.

Không kém mãnh liệt bà đi.

Thành này thành khác dân khi cộc cằn.

Còn hơn nữa bà dám làm tội lớn,

Giữa một cơn hoang tưởng dâng cao.

Bởi Bacchus kích động vào,

Muốn lên rừng, dấu con gái vào núi sâu. 550

Để ngăn cản con với Énée hôn lễ,

Hay chậm đi đám cưới diễn ra.

Như người mang đuốc đi qua,

Kích động hét lớn lời là “Évohé !”*

Chỉ Bacchus xứng với nàng trinh nữ,

Chỉ cho ngài mang gậy uốn cong.

Quanh ngài đi dẫn đường vòng,

Danh ngài nàng hiến dâng vầng tóc mây.”

Thần Tiếng Danh đang bay nghe thấy,

Lòng cũng đâm hoảng sợ sự tình. 560

Các bà tìm chỗ trốn thân,

Bỏ nhà, cổ để tóc lồng gió bay.

Kẻ hú trong gió lời than vãn,

Mặc áo da mang gậy với cành nho.

Hoàng hậu giữa đám đàn bà,

Như thông bốc lửa cháy qua lòng người.

Bà ca tụng lời ca phẩm tiết,

Của con gái và Turnus hứa hôn.

Rồi thì đôi mắt đỏ bừng,

Bổng nhiên thốt tiếng thét vang dữ dằn: 570

“Ôi, hỡi các La Tinh phụ nữ,

Tất cả mọi người hãy lắng nghe ta.

Nếu lòng thương hoàng hậu Amata,

Cho tình mẫu tử thiết tha mãi còn.

Hãy kết lên vòng khăn trên tóc,

Và cùng nhau tễ lễ Hội Thần Say.”

Núi cao rừng già hoang dầy,

Đến vùng sa mạc ám đầy thú hoang.

Allecto quấy rầy khắp cả,

Hoàng hậu các người Bacchus giục thôi. 580

Furie kích thích mọi người,

Đảo lộn dự tính cuả người Latinus.

Tai hại Thần mẫu đã phủ trùm đen tối,

Bay khắp lũy tường vững chắc Rutule,

Qua đến các nơi kinh thành,

Danaé lôi cuốn gió lành Notus.

Thành lập bởi đoàn người cha Acrisius.

Ardée là tên dân gọi đầu tiên,

Nên còn giữ mãi cái tên,

Thế mà bản chất không còn như xưa. 590

Trong cung điện lâu đài Turnus,

Đêm tối người đang say ngủ giấc nồng.

Allecto thay đổi dáng hình,

Hóa ra bà lão* mặt nhăn xấu người.

Đội chiếc khăn phủ đầu tóc trắng.

Thắt dải khăn với cành lá ô liu.

Dáng Calybé lão tế đền Junon,

Gặp hoàng tử trẻ, bà rằng mấy câu:

“Turnus có đau khổ khi bao thành quả,

Hốt lệnh quyền hành lọt vào đám Troyens. 600

Nhà vua từ chối hôn nhân,

Một hồi môn* đã trả bằng máu xương.

Ngôi vua truyền cho người xa lạ,

Hãy đứng lên chống lừa dối bội tình.

Đánh đuổi quân Tyrrhéniens,

Bảo toàn dân tộc yên bình La Tinh.

Chỉ với sức mạnh con gái thần Saturne,*

Người mới ngủ ngon, đêm được yên lành ?

Lời ta nói chẳng vòng quanh,

Can đảm ra lệnh với lòng trẻ trung. 610

Tập họp quân ngoài cửa thành chiến đấu,

Bọn Phrygien đang đóng dọc bờ sông.

Đốt chiến thuyền mồi lửa hồng,

Ấy là ước muốn các thần cao xanh.

Chính vua Latinus từ chối gả con gái,

Bỏ hoàn thành hứa hẹn như lời,

Sẽ nhận thấy cuối cùng thôi,

Khi Turnus đứng dậy đòi đấu tranh.”

Chàng trai trẻ chế nhạo bà tế tự,

Đến lượt bà đã trả lời rằng : 620

“Tôi biết một đoàn chiến thuyền,

Đã vào sông Tibre tin truyền tôi nghe.

Như người nghĩ, chuyện đến tai tôi hỏi,

Cũng chẳng nên sợ hãi chút nào.

Junon thần mẫu quên sao !

Nhưng người thì chẳng thể nào ngồi yên.

Chẳng như lão phải lom khom lụ khụ.

Hãy tỏ sức mình tranh cãi các vua.

Chẳng trò báo động giả vờ,

Vì người đứng giữa điện thờ thần minh. 630

Giữa chọn lựa hòa bình hay chinh chiến,

Và cho người có thể nhận ra.”

Alecto nổi giận gần xa,

Turnus nghe nói tay đà rẩy run.

Mắt bất động Furie gieo tai ương dồn dập.

Và vẫn còn che dấu mặt mày.

Turnus do dự tỏ lời.

Quay tròn con mắt lão thời đẩy đưa.

Sửa hai con rắn lại trên đầu tóc,

Rút phất trần nói, miệng bọt sôi : 640

“Bà này già lọm khọm rồi,

Lời già khó biết thật thời hay không.

Vào giữa chốn các vua tranh cãi,

Chơi trò chơi báo động giả. Nhìn vào,

Tôi biết rõ ràng ra sao,

Chiến tranh hay chết việc vào trong tay.”

Chàng nghĩ thế, bà lão ném ngay ngọn đuốc.

Vào tận trong lồng ngực, khói lửa bừng

Turnus đang tỉnh giật mình,

Mồ hôi tuôn đổ, ướt dầm thấu xương. 650

Không còn tự chủ hắn rẩy run tìm vũ khí,

Vũ khí đầu giường và vũ khí khắp nhà.

Say mê vũ khí bùng qua,

Điên cuồng tội ác sa đà chiến tranh.

Bừng thức dậy phục thù rửa hận.

Như ngọn lửa nuôi trong thanh củi dưới lò,

Nồi đồng đang sục sôi to,

Lửa reo tí tách trong nồi nước dâng.

Chất lỏng nở ra khói dâng nghi ngút,

Tưởng không còn đủ chứa trong nồi. 660

Khói đen bay lên trên không,

Turnus hội các tướng quân trận tiền.

Để tiến đánh Latinus,

Xâm phạm vào hiệp ước liên minh.

Triệu cho sửa soạn quân binh,

Bảo vệ Italie, đuổi xâm lăng cõi bờ,

Chống Troyens và Latinus một mình đủ mạnh.

Rồi họ đi tế lễ cầu thần,

Ratules kích động đấu tranh.

Trai trẻ tráng kiện thanh xuân đẹp người. 670

Người kỳ tích cánh tay mạnh mẽ,

Sức mạnh theo truyền thống giống dòng.

Khi Turnus kích động đấu tranh,

Rutules bền vững một lòng bên nhau.

Allecto bay lên cánh quái,

Bay trên không qua trại Troyen.

Xét xem sơ hở tình hình,

Mưu mô quỉ quái nơi thuyền đóng quân.

Lúc Iule đang bẩy thú hoang dã,

Hay trên lưng rong ngựa đuổi theo. 680

Con gái Cocyte* thổi nơi,

Vào trên mõm chó đánh hơi con mồi.

Đang tung lên đuổi theo nai chạy.

Ấy nguyên nhân sinh sự Latium.

Bùng cháy tâm hồn nông dân,

Gây cơn thịnh nộ đấu tranh chiến trường.

Vì con nai hiếm hoi xinh đẹp.

Một nhánh sừng non vú mẹ mới rời,

Tytthus các con dưỡng nuôi,

Vốn người cai quản thú cừu cho vua. 690

Và canh giữ một rừng trại lớn,

Silvia em gái hắn trông coi.

Dạy dỗ bầy thú vâng lời,

Cho ăn, chăm sóc chăm nuôi cả bầy.

Nàng cho bao bọc quanh rừng lưới mỏng,

Chải chuốt lông các thú mới sinh,

Cho tắm nơi suối nước trong,

Bầy thú ngoan ngoãn đã quen chủ mình.

Chạy trong rừng, tự trở về chuồng trại.

Khi tối trời nơi chốn đã quen. 700

Hôm đó con nai lang thang,

Iule săn bắn bên dòng suối trôi.

Và yên nghỉ tránh nắng bờ râm mát,

Chàng khát khao khám phá khu rừng.

Ascagne bắn một mũi tên,

Nỏ cong dẫn bởi tay thần bay lên,

Xuyên qua sườn, thân con nai quý,

Con vật bị thương trốn vào trại thân quen.

Máu tuôn, cầu khẩn van lơn,

Làm cho tất cả cung đình thương tâm. 710

Silvia ôm trong tay con vật,

Gọi cứu nguy nơi các nông dân,

Furie kích động từ rừng,

Mọi người chạy đến trùng trùng ra tay.

Đám đông đảo mọi người cầm đuốc,

Gậy gộc cùng chạy đến tức thì.

Trong tay bất cứ thứ gì,

Cũng thành vũ khí một khi điên cuồng.

Tyrrhus cùng đội tiều phu đến,

Búa bửa phăng làm bốn cây sên. 720

Đâm thẳng gốc sức lực mình,

Cầm rìu tiến bước bạo cường sức trai.

Trong lúc đó Mẫu thần hung dữ,

Trên đài cao chờ xung động lụy phiền,

Đứng trên mái cao trại chuồng,

Để ra hiệu lệnh mục đồng nổi lên.

Giọng quỷ quái vang như kèn bay xuống,

Tiếng vọng lên rung động cả khu rừng,

Âm vang sâu thẳm núi rừng,

Hồ xa Aricie* đến thác ngàn sông Nar*. 730

Âm vọng đến đỉnh Vélium* cao ngất.

Làm rẩy run mẹ cho bú con thơ.

Nông dân cào cuốc đợi chờ.

Tiếng kèn xung trận đến giờ nổi lên.

Phía trai trẻ Troyens cũng đợi.

Bên trại quân cứu giúp Ascagne.

Chiến trường trận chiến xếp hàng.

Gậy gộc với cọc cứng hong lửa hồng.

Chiến đấu với búa rìu hai lưỡi,

Gươm kinh hoàng sáng loáng cánh đồng. 740

Tiếng khiên chạm vũ khí vang,

Gió tràn ngọn sóng, biển vầng dâng cao.

Tự đáy vực lên đến trời cao thẳm.

Bước hàng đầu chàng trai trẻ Almon.

Tyrrhus con trai trưởng nam,

Mũi tên rít xuống, ngã lăn lộn nhào.

Mũi thép đã băng xuyên dưới cổ,

Tắt tiếng kêu, giáp sắt máu trào.

Bên cạnh đám đông chiến binh,

Lão trượng Galésus đang mong giảng hòa. 750

Người trung chính, đất Ausonien giàu có,

Năm đàn cừu, bò năm dãy trại chuồng,

Trở về trại lúc hoàng hôn,

Trăm chiếc cày kéo luống trên cánh đồng.

Hai bên đấu trên đồng ngang sức,

Allecto gây xong tai họa chiến trường,

Máu đào nhuộm đỏ giáo gươm,

Rời Hespérie vút bay lên cõi trời.

Nói với Thần mẫu Junon lời hãnh diện.

“Đây chiến tranh thảm khốc đã gây nên.. 760

Những điều mâu thuẫn ngài mong,

Tương tàn bạn hữu, hôn nhân chẳng còn.

Chốn Ausonie, máu Troyens đổ,

Tôi sẽ còn làm hơn nữa nếu ngài mong.

Phao tin thất thiệt láng giềng,

Cho tim hung bạo Mars thần nổi lên.

Các nước khác chia phe cứu giúp,

Tôi sẽ gieo chinh chiến khắp mọi nơi.”

Junon trả lời : “Đủ rồi !

Nguyên do chinh chiến có thời hai nơi. 770

Quân đầu tiên tình cờ cho duyên cớ.

Để bắt đầu nhuộm đỏ máu xương.

Con trai Vénus hùng cường,

Gái vua Latinus hôn nhân giao hòa,

Nhưng người biết Jupiter vĩ đại,

Cai trị thần người từ đỉnh Olympe.

Không cho ai phá cõi thiên.

Mà mi phiêu bạt làm phiền Trời cao.

Mi hãy rút lui vài biến cố này là đủ.

Bảo đảm thành công, ta sẽ lo chăm.” 780

Lời Junon nói vừa xong.

Furie Cocyte tối tăm trở về.

Giữa Italie nơi chân núi cao ngất,

Nơi vang danh nổi tiếng khắp vùng,

Ampsanctus* thung lũng trong,

Rừng già rậm rạp cây rừng hai bên.

Một dòng thác chảy tuôn trên đá,

Sóng cuộn dâng nước xoáy cuộn nhanh.

Một hang thăm thẳm kinh hoàng,

Pluton địa ngục dữ dung tạo thành. 790

Cửa rộng lớn nức sâu thăm thẳm,

Achéron cửa họng vô cùng,

Furie kinh khiếp phóng nhanh,

Không còn nơi cõi nhẹ tênh đất trời.

Trong lúc ấy Thần mẫu con Saturne,

Nắm trong tay cuộc chiến tranh này.

Đám đông mục tử như say.

Xông vào trận chiến đến ngay phố thành.

Mang thi thể trại Almon đẫm máu,

Và xác thân Galésus dị hình, 800

Phỉ báng Latinus rủa nguyền,

Turnus nơi đó giữa cơn hận thù.

Chống kẻ giết và bừng bừng tức giận,

Càng sâu thêm cơn hận Latin.

“Chính là những kẻ Troyens,

Mưu mô chiếm đoạt ngai vàng này đây.

Giống Phrygienne gây nên hỗn tạp,

Và chúng ta phải đuổi khỏi cung đình.

Rồi đám phụ nữ kích thân,

Rượu say Bacchus chạy vòng hát ca. 810

Say sưa từ chốn rừng già,

Vì theo hoàng hậu Amita khích lời.

Họ tụ tập khắp nơi, khắp chốn,

Đòi vinh danh Thần Mars hô to.

Tiên tri, thần mộng dẫu cho,

Ý Thần, Trời cũng chẳng lo khinh thường.

Họ đòi hỏi cuộc chiến tranh tất yếu,

Đến bao vây thành điện Latius.

Dù cho sóng vỗ chập chùng,

Lòng vua như đá vẫn luôn vững bền. 820

Được ủng hộ bởi dân yêu mến,

Bất chấp bao sóng vỗ bạc đầu,

Dù rong rêu bám mặc dầu,

Sức nào lay chuyển được đâu tấm lòng.

Dù quyết định có mù lòa tiền định,

Dù việc làm giận dữ Junon,

Latinus cầu thần chứng minh,

Và Trời vô cảm bảo rằng : “Than ôi !

Định mệnh đã phá ta gây bão tố,

Và các người trả nợ máu hiến dâng. 840

Khổ đau bao nỗi nhục nhằn,

Thật là đau khổ gánh chung việc này.

Người Turnus hãy xem trừng phạt,

Kinh hoàng vì gây chiến thảm hại này.

Cầu trời sẽ muộn màng thay,

Còn ta, ta đã đến ngày nghỉ yên,

Ta đã đến, đến nơi bờ bến.

Chỉ đợi chờ cái chết thảnh thơi.”

Rồi không còn nói nên lời,

Hậu cung ẩn dật, nhường ngôi quyền hành. 850

Nơi Latin Hespérien vẫn còn phong tục,

Thành phố Albains gìn giữ thiêng liêng.

Như Rome kỳ quan thế gian,

Mà ta quan sát vẫn còn ngày nay.

Khi ra lệnh đi vào chiến trận,

Hay sửa soạn cho một cuộc đấu tranh.

Gốc nguồn nước mắt thương tâm,

Gètes, Hyrcaniens hay cùng Arabes*.

Dù hành quân đến Indiens phương đông đó,

Hay gọi quân Parthes dưới cờ thành. 860

Có hai cánh cửa chiến tranh,

Phép dâng tôn giáo kính tôn Mars thần.

Trăm ổ khóa bằng đồng song sắt,

Thử thách thời gian đóng cửa cung thành.

Janus mãi mãi không rời,

Ngưỡng cửa gìn giữ bởi người lính canh.

Mặc Thượng Viện quyết định chiến đấu,

Đội mũ lê tròn theo phong cách Gabiens.

Cửa thành quay mở ầm vang,

Và cho ra lệnh xung phong chiến trường. 870

Khi lính trẻ theo tiếng kèn xung trận,

Thúc giục hò reo khàn giọng thét vang,

Giục Latinus tuyên chiến Troyens.

Mở ra cuộc chiến dữ hung tình hình.

Nhưng nhà vua thật lòng từ chối,

Bỏ mặc cho xử sự triều đình.

Vua vào bóng tối hậu cung,

Mặc cho Thần mẫu* thiên đình ra sao.

Thần đẩy cánh cửa nặng nề mở,

Cửa quay trên trục bánh lăn qua. 880

Ấn vào trục sắt xoay là,

Cửa thành rộng mở đi ra chiến trường.

Ausomie trước yên bình bất động,

Mà giờ đây háo hức khắp nẻo đường.

Bộ binh hàng ngũ trên đồng,

Kỵ binh đã sẵn tập tành yên cương.

Mịt mù cuốn theo chân mây bụi,

Dầu bôi trơn trên khiên giáo sáng choang,

Lưỡi rìu mài đá sắc tròn,

Cờ tung phấp phới, tiếng kèn kêu vang. 890

Năm thành lớn* tiếng búa đe rèn vũ khí,

Hùng mạnh Atina, kiêu dũng Tibur.

Ardée, Crustumérium,

Và Antemne ngoại vi thành chung quanh.

Kẻ uốn khuôn làm nên mũ sắt,

Gỗ thân liễu uốn cong rèn đúc nên khiên.

Khảm bạc cán thanh kiếm đồng,

Giáp khiên sáng bóng oai hùng uy nghiêm.

Trước là kẻ cày, liềm phát cỏ,

Trải yêu thương trên những luống cày. 900

Lò rèn nung sắt lửa bay,

Kiếm, lao rèn kiểu cách này tổ tiên.

Chuông trống đã vang lên giục giã,

Tiếng lệnh truyền hàng ngũ sẵn sàng,

Rời nhà mang mũ vội vàng,

Yên cương ngựa hí lên đường giáp khiên.

Áo lưới sắt với ba vòng thép,

Và bên hông đeo một thanh gươm.

Hỡi Thi Thần hãy mở tung,

Hélicon* hát chung cùng điệu ca. 910

Kể chuyện các vua ta xung trận,

Quân đoàn nào nhịp bước trên đồng,

Bao người chiến sĩ lập công,

Như ngàn hoa nở trên đồng Italie.

Thi Thần hỡi ! cho tôi nhớ mãi,

Kể tôi nghe chiến trận, chiến trường.

Không tiếng động nhỏ nào quên,

Thành thơ vang mãi lưu truyền thế gian.

Đoàn quân thứ nhất đi vào trận chiến,

Vua Mézence dũng mãnh binh đoàn, 920

Vốn kẻ khinh thị các thần,

Đến từ vùng đất bên đồng Tyrrhénien,

Đi bên cạnh, con trai Lausus,

Chiến tướng đẹp trai bên Turnus le Laurente.

Lausus tài luyện ngựa thuần,

Chịu phép, ngựa chứng dữ hung lộn lồng.

Ngàn quân sĩ dưới cờ theo lệnh,

Vô ích thay thành phố Agylla.

Sung sướng hơn nếu chẳng dưới lệnh cha,

Hay có cha khác chẳng là Mezence. 930

Đi sau hắn, con trai Hercule lực lưỡng,

Aventinus kiêu căng trong xe phủ lá dừa,

Đôi ngựa thắng các cuộc đua,

Chiếc thuẫn huy hiệu dấu nhà của cha.

Quái vật xứ Lerne bao quanh trăm con rắn,

Nữ tế Rhéa trong rừng núi Aventine,

Người trần duyên kết với thần,

Sinh con bí mật anh hùng Tirynthe.*

Thắng Géryon, đồng Laurente đi đến,

Tắm bầy bò Ibérienne trong sông Toscan. 940

Đoàn quân cầm lao oai hùng,

Ngọn lao sắt nhọn địch quân kinh hoàng.

Lao Sabelliennne thép bền sắc bén.

Phủ đầu mình da sư tử bờm lông.

Mồm to trắng nhọn hàm răng,

Lố lăng vào chốn cung đình nhà vua.

Dũng mãnh với áo choàng Herculéen vai phủ,

Đoàn quân tiếp theo hai kẻ song sinh,

Đến từ Tibur kinh thành,

Gọi chung Tibutus, Calillus và cùng Coras. 950

Có nguồn gốc đến từ Argos,

Đứng đầu hàng dáng mảnh khảnh thanh thanh,

Hai Centaures con ngoại hôn,

Đến từ vùng núi vẫn còn tuyết băng.

Nơi phía sau là hai đỉnh núi,

Homole và Orthys phủ tuyết sa.

Rừng mênh mông trước mặt nhà,

Sức mạnh cành lá sa đà dưới chân.

Thấy xuất hiện người lập thành Préneste,

Caeculus* vua dòng dõi Vulcain. 960

Sống giữa bầy thú trên đồng,

Tìm lò rèn ấm sinh trong cõi đời.

Theo hỗ trợ một đội quân dân dã,

Là dân cư Préneste cao nguyên.

Đồng quê thờ Junon Gabienne*.

Bờ Anio* sông mát, đá miền Hernique.*

Các dòng suối trên đồng tưới mát,

Anagnie đất phong phú nuôi dân.

Tôn nghiêm Amasène một dòng.

Không chỉ xe chiến, giáo khiên, búa rìu. 970

Mà còn máy bắn đạn chì xanh phóng,

Giữa hai lao da đầu sói dữ hung.

Chân bên phía trái để trần,

Chân phải bao phủ một vòng da thô.

Messape xứ người chuyên luyện ngựa.

Kém khả năng gươm sắt, hỏa lôi,

Bất ngờ động viên ra chiến trường,

Dân từ lâu chẳng quen đường chiến tranh.

Dân thụ động không quen gươm dáo,

Theo lệnh truyền quân đội Fescennien. 980

Dân Èques Faliques là miền,

Đỉnh cao Soracte, đồng bằng Flavinée.

Hồ và núi cao Ciminus,

Cánh rừng thiêng nơi chốn Capène.*

Quân đi qui tụ dưới cờ,

Hát bài ca tụng vị vua nước mình.

Trên đường đi bầy thiên nga trắng,

Như tuyết băng giữa đám sương trong,

Bay về từ giữa cánh đồng,

Ngẩng cao cổ khúc quân hành lạ tai. 990

Sông vang dội đến đầm lầy Tiểu Á,*

Ở xa xôi cũng vọng tiếng vang,

Vô số quân, ngỡ tưởng rằng.

Chắng là lao kiếm hành quân chiến trường.

Mà một đám chim như mây lượn,

Tiếng kêu vang từ biển đến sông.

Clausus dòng giống Sabins.

Dẫn đầu một đội oai phong hùng cường.

Tưởng mình hắn là đội quân to lớn,

Vì tiếng tăm vang dội khắp Latium. 1000

Bộ tộc, gia tộc Claudia,*

Từ ngày Rome tặng đất nhà Sabins.

Đi với hắn quân Amiterne đông đảo,

Là dân xưa ở tại vùng Cures.

Tất cả binh Erétum.

Mutusca đất tốt trồng ô liu.

Kẻ thì ở Nomentum thành phố,

Kẻ đồng bằng nơi Rosea*,

Có sông Vélinus chảy qua,

Đá chồng dốc đứng Tétrica thác ngàn. 1010

Sévère, Caspéria, Forules các núi,

Và đôi bờ sông rộng Himelle.

Kẻ uống  Tibre, Fabaris nước sông,

Kẻ mang giá lạnh từ miền Nursia.

Và tiếp đến Horta* đội ngũ,

Dân Latins ngăn cách sóng Allia.

Nhân danh cứu viện họa tai,

Đông đảo tựa sóng Libye chập chùng.

Khi biến trong Orion bão tố,

Khi đắm chìm trong sóng nước mùa đông. 1020

Như gié lúa to nặng hạt trên đồng,

Mặt trời soi sáng một vùng Hermus*.

Trên luống đất vùng Lycie rộng.

Tiếng khiên dội vang vùng đất rung rinh.

Bên cạnh chiến binh Agamemnon,

Halésus vốn với Troyens hận thù.

Đôi tuấn mã trên chiến xa tiến bước,

Kéo theo sau quân đội kiêu hùng,

Vũ khí thay cán cuốc lưỡi cong,

Vùng Massique vốn đất trồng rượu nho. 1030

Quân Auronces được vua cha gửi tới,

Từ cao nguyên vùng đất Sidicins,

Láng giềng dân chúng đồng bằng,

Từ Calès, cát sông vùng Vulturne.

Kẻ từ đất Saticule dũng mãnh,

Và dải đồng bằng Osque Campanie.

Trang bị dáo ngắn và tròn,

Đã quen co giãn với vòng dây da.

Thuẩn bằng da tay cầm bên trái.

Khi cận chiến thì dùng chiếc gươm cong. 1040

Tôi không quên trong thơ mình,

OEbabus* con tiên nữ vùng Sébéthis.

Và vua Télon tuổi già sức yếu,

Cai trị đảo Téléboens de Caprée.*

Không bằng lòng di sản cha ông,

Oebabus vào lục đ̣ia chiếm Sarrastes vùng xa xôi.

Vùng đồng tưới bởi sông Sarrus

Các dân Rufia, Batulum rồi Célemne.

Và các dân khác phố thành,

Abelle* giàu có chuyên trồng táo bom. 1050

Quân phóng lao theo Teuton* kiểu cách,

Mái tóc kết thêm điên điển võ cây.

Chiếc thuẫn bóng loáng đồng dầy,

Gươm dáo chạm bật tia bay sáng ngời.

Quân Nersa* từ cao nguyên đi tới.

Cha gian khổ cùng trận chiến hôm nay.

Ufens danh tiếng xưa nay,

Chỉ vui vũ khí cầm tay chiến trường.

Sức lực chính trong Équicoles đó.*

Dân bán khai vùng đất khô cằn. 1060

Sống nghề săn thú cuối rừng.

Và nghề cướp bóc các vùng khắp nơi.

Chúng điên đảo đem quân đánh cướp,

Vui thú chở về chiến lợi phẩm mới luôn.

Sống bằng cướp bóc bạo cường.

Làm cho khắp chốn đất bằng đảo điên.

Tiếp theo quân dưới quyền Archippus,*

Vua kinh thành Marruvium.

Và người dũng cảm Umbro,

Tế tự thần mũ ô liu trên đầu. 1070

Nổi danh tiếng bởi lời ca hát,

Tay sờ làm cho rắn ngủ say.

Loài rắn hơi thở thối hôi.

Cũng yên dịu giận, vết đau chữa lành.

Tuy nhiên hắn hoàn toàn bất lực,

Tìm phương thuốc cho ngọn dáo Troyens.

Chẳng bài ru ngủ giấc ngon,

Chẳng ngọn thuốc hái trên non Mars thần.

Có hiệu quả cho vết thương của hắn,

Ấy chính Umbro, rừng Angitia*. 1080

Fucin* dòng nước thủy tinh qua,

Vì người hồ nước mặn mà khóc thương.

Cũng như hắn con trai Hippolyte,

Dũng sĩ tuyệt vời Virbus gửi đi.

Giáp bào sáng chói của mẹ Aricie.

Chốn thiêng rừng núi Érégie* dưỡng nuôi.

Gần bờ mát tiên nữ thờ Diane yêu mến,

Là nạn nhân dì ghẻ ghét ganh.*

Nên bị ngựa chiến nát thân,

Để làm thoả mãn hận lòng ghét cha. 1090

Nhờ cỏ tiên Péon*làm sống lại.

Và tấm lòng ưu ái Diane.

Trở lại cuộc sống trần gian,

Thấy được ấm áp ánh dương dưới trời.

Khi Đấng Cha Toàn Năng quyết định.

Người đi vào Địa Ngục trở về trần,

Sấm sét vào Styx phóng nhanh,

Con Apollon phép chữa lành hồi sinh.

Thần Diane đầy lòng nhân ái,

Dấu Hippolyte trong bí mật ẩn cư. 1100

Cuối rừng tiên nữ Égérie,

Một mình trên đất Italie tháng ngày.

Dưới tên mới là Virbius,

Từ đó nuôi đoàn ngựa móng sừng,

Xa đền rừng thiêng Diane,

Ngựa sợ thủy quái cho nên lật nhào,

Bên bờ xe và anh hùng tuổi trẻ,

Con trai Hippolyte lòng vẫn mãi hăng say.

Thắng xe cột lại cương dây,

Lên xe rong ruổi vào ngay đấu trường. 1110

Vua Turnus oai nghiêm quý phái,

Vũ khí trong tay, cỡi ngựa hàng đầu,

Một hàng tướng lĩnh nối nhau.

Mũ đồng sau cột lông cao ba chòm.

Vũ khí quái vật với mồm sư tử.

Thở hơi ra ngọn lửa Etna.

Trận đấu càng mãnh liệt ra,

Máu càng tung toé đỏ sa chiến trường.

Con quái vật rung rinh giận dữ,

Tung những tia lửa khủng dữ hung. 1120

Trên thuẫn mặt Io* chạm nên,

Chiếc sừng dựng đứng phủ lông da bò.

Cạnh Io chạm hình Argus*,

Kẻ chăn nuôi, và Inachus* người cha.

Thần sông chạm nét tinh hoa.

Theo sau Turnus hằng hà chiến binh.

Các đoàn quân tay đều mang thuẫn,

Nhanh chóng triển khai ra khắp cánh đồng.

Ấy là trai tráng Argienne,

Auronces, Rutules và miền Sicanes. 1130

Quân Sacrans, Labiques thuẫn sơn màu sắc.

Vốn dân cày bừa nơi chốn đồng quê,

Sông Tibre, sông thiêng Numicus,

Chuyên dùng cày xới núi đồi Rutules,

Núi Circé, đất Jupiter d ́Axur hoang dã,

Và Féronie sung sướng an lành,

Bên trong rào lũy bờ xanh,

Satura đầm rộng đất đen nối liền.

Dòng Ufen* tìm đường ra biển,

Qua thung lũng sâu sông nước lượn quanh. 1140

Tiếp đến Camille đoàn quân,

Quốc gia Volsques đến kỵ binh một đoàn.

Giáp kỵ mã ánh đồng rực rỡ,

Trinh nữ chiến binh, tay khéo chẳng thêu đan.

Minerne* chẳng dạy nữ công,

Nữ anh hùng trẻ ruổi rong chiến trường.

Camille cướp tất cả trên đồng lúa,

Những mùa màng chưa gặt hái xong,

Gót chân ngựa dẫm trên đồng,

Bao nhiêu gié lúa chín vàng nát tan. 1150

Hay ở giữa sóng ngàn biển cả,

Thuyền chiến trên đường đỉnh sóng đi xa.

Sóng không đẩm ướt chân qua,

Tất cả thanh nữ đều ra khỏi nhà.

Đoàn quân nữ, say sưa nhìn ngắm,

Từng bước đi dõi mắt nhìn theo,

Ngạc nhiên, im lặng biết bao,

Áo hoàng gia đỏ phủ màu trên vai.

Khuy vàng cài ngựa thúc theo ngựa bước,

Trên đầu mang chiếc mũ Lycie*, 1160

Ngựa thong dong bước ra đi,

Ngọn lao sắt nhọn gỗ bằng cây mia.