Trùng Dương: 48 năm sau nhìn lại. Công trình vãn hồi sách báo Miền Nam & nghiên cứu kinh nghiệm kiến quốc 1955-1975 của VNCH

Vào buổi sáng ngày 1 tháng 5 cách đây 48 năm, tôi thức dậy trong căn lều nhà binh mới dựng hôm trước trong trại Camp Pendleton ở Nam California, cỏ còn cao quá đầu gối, chỉ mới có tôi và hai đứa con nhỏ, 9 và 2 tuổi. Mấy mẹ con được lùa vào đây nửa đêm hôm trước từ chiếc xe buýt đón chúng tôi đến từ Guam tại phi trường Los Angeles. Tôi nhìn ra những ngọn đồi thoai thoải phủ thảm hoa vàng giữa cái lạnh rơi rớt từ mùa đông vừa qua, nghe trong đầu câu hát Lòng thật bình yên mà sao buồn thế / Giật mình nhìn tôi ngồi khóc bao giờ…

Có điều tôi không đang khóc. Mắt tôi ráo hoảnh. Tôi nhìn vào chính tôi, vào hồn của mảnh đất Miền Nam thân yêu, nơi tôi lớn lên từ năm 1954 sau khi cha mẹ tôi mang chúng tôi 11 anh chị em chạy nạn cộng sản vào lập nghiệp. Đây cũng là nơi ra đời của một quốc gia mới mẻ, mang tên Việt Nam Cộng Hòa, được sự hỗ trợ tận tình của một Hoa Kỳ thời hậu đệ nhị Thế chiến đã trở nên hùng mạnh nhất thế giới, và của các bạn đồng minh trong khối tự do, những quốc gia đã chịu ơn nước Mỹ giúp tái thiết thời hậu chiến. Không thể phủ nhận, đã hẳn, Hoa Kỳ thoạt kỳ thủy đã có chủ ý coi VNCH là “tiền đồn cuối cùng” để ngăn chặn làn sóng đỏ tưởng bách chiến bách thắng hồi ấy. 

Song người Việt Miền Nam chúng ta coi đây là cơ hội ngàn năm một thuở để xây dựng một xã hội tự do dân chủ thực sự đầu tiên trong lịch sử của hàng ngàn năm, nếu không là sống trong chế độ quân chủ chuyên chế thì là bị đô hộ bởi ngoại nhân. Người Miền Nam không coi nhẹ nền Cộng hòa còn rất phôi thai này. Trong khói lửa mịt mù và một bối cảnh chính trị nhiều biến động, họ vẫn kiên trì xây dựng và vun sới cho mảnh đất tự do nhỏ bé này. 

Sau 20 năm dựng nước trong một bối cảnh chính trị bất ổn và một cuộc chiến đẫm máu đã lấy đi hàng triệu sinh mạng cả dân lẫn quân, kết cuộc là cuộc đại di tản lần thứ hai cho những người may mắn chạy thoát gọng kìm cộng sản ngày một siết chặt tự do sau cái ngày oan nghiệt 30 tháng 4. 

Hàng vạn ngàn người không may mắn đã liều mạng vượt biên và bỏ mình trong rừng sâu hay ngoài biển cả. Hàng ngàn vạn người khác của chế độ Cộng hòa đã bị lùa vô các trại tập trung cưỡng bách lao động mọc lên nhan nhản khắp vùng đất nước, trong một cuộc tận diệt nhân tài của đất nước. Nhiều người đã bỏ mạng. Họ là những quân dân cán chính, trí thức, khoa học gia, kỹ sư, bác sĩ, chuyên gia, văn nghệ sĩ – phần lớn tình nguyện đi trình diện hy vọng sau khi được “cải tạo học tập” họ sẽ được phép mang khả năng giúp xây dựng đất nước. Điều đó đã không xẩy ra trong một chế độ đòi hỏi “hồng hơn chuyên.” 

Tổng thống Kennedy có lần đã nói: “Chiến thắng có cả trăm ông cha và thất bại trở thành mồ côi” (Victory has a hundred fathers and defeat is an orphan). Người Việt Miền Nam, dù lưu vong hay còn ở quê nhà, thẩy đều đã trở thành “mồ côi”. 

Nhiều thập niên qua, chúng ta đã sống trong thầm lặng, chịu đựng hiểu lầm và nhục nhã, cố gắng dồn mọi nghị lực vào việc xây dựng lại đời sống trên mảnh đất quê hương thứ hai, trong khi nuôi dậy con cái, vun sới gia đình, và có một dạo còn cung cấp cho người thân, bằng hữu còn kẹt lại sống thiếu thốn mọi sự. Vào giờ rảnh rỗi và dịp cuối tuần, chúng ta tập hợp nhau, người bàn chuyện quang phục quê hương; kẻ nói chuyện bảo tồn lịch sử và văn hóa đã bị cộng sản tàn phá, hủy hoại ở quê nhà–một phương thức quang phục quê hương khi các giá trị dân tộc và nhân bản đang trên đà thoái hóa nơi quê nhà. Những hoạt động này đã giúp nối kết người Việt hải ngoại không chỉ ở Mỹ mà còn ở khắp thế giới lại với nhau.

Những nỗ lực phục hưng văn hoá Miền Nam, phần lớn tự nguyện, phải nói là phong phú, xuất hiện dưới hình thức sách báo, băng đĩa nhựa, hình ảnh, bầy bán khắp nơi. Những tác phẩm bị cộng sản cấm đoán, tịch thu, đốt hủy cũng đã được chụp và tái bản ở hải ngoại, ngay cả những bộ sách của thời tiền chiến được tái bản ở Miền Nam trước 1975 cũng theo chân chúng ta ra hải ngoại. Và hồi ký đủ loại đề tài phong phú của nhiều người viết thuộc mọi thành phần trong và ngoài nước, đặc biệt là các hồi ký của nhiều người đã từng là đảng viên cộng sản nay tỉnh ra. 

Từ ngày kỹ thuật Internet ra đời cách đây gần 30 năm, sinh hoạt văn hóa này càng nở rộ. Trong bài này, tôi sẽ, trước hết giới thiệu sơ qua những trang điện tử hiện lưu giữ một số lượng đáng kể sách báo xuất bản thời Cộng hoà. Sau đó là công trình nghiên cứu tổng quát về công cuộc kiến quốc trong thời Cộng hoà, qua các lãnh vực kinh tế, chính trị, quân sự, xã hội, giáo dục và văn học nghệ thuật của một quốc gia chậm tiến vừa thoát khỏi 100 năm đô hộ bởi ngoại nhân–những thành quả dù còn rất khiêm tốn này đã diễn ra trong vỏn vẹn có hai thập niên.

Các trang Web lưu trữ sách báo Việt Nam Cộng Hoà

Hầu hết các công trình phục hồi, số hoá và phổ biến sách báo của một Miền Nam tự do từ trên 40 năm nay, đã được thực hiện do lòng yêu mến, trân trọng một di sản văn học nghệ thuật nhân bản hiếm hoi đã bị Cộng sản ngông cuồng khai tử khi họ chiếm được Miền Nam. Đó là những công trình hoàn toàn do tự nguyện cũng như tự tài trợ. 

Kho Sách Xưa lưu trữ một số báo Miền Nam. Cũng hoàn toàn do tự nguyện và tự tài trợ là công trình của anh Võ Phi Hùng, cựu học sinh Petrus Ký khoá 1967-74 sang Mỹ du học từ đầu năm 1975, ngành kỹ sư điện, trước khi biến cố 30 tháng Tư xẩy ra. Về hưu gần đây, anh Hùng “vì yêu đọc sách báo và muốn phổ biến cho việc tham khảo các báo chí Việt Nam đã phát hành ở Miền Nam trước năm 1975” nên đã bỏ công sức và thì giờ ra thực hiện. Công trình này đặc biệt ở chỗ hầu như chưa ai đã cất công đi chụp lại các báo đã xuất bản ở Miền Nam. Qua thư viện công tại địa phương anh ở, tiểu bang Virginia, anh nhờ mượn các cuộn microfilm báo xuất bản thời Cộng hòa của thư viện Cornell ở New York, đồng thời lục trên Thư viện Quốc Gia tại Pháp để tải xuống các báo xuất bản thời còn Pháp thuộc. 

“Làm việc này trước hết là cho cá nhân tôi, để giúp tìm hiểu đích xác hơn về lịch sử cận đại Việt Nam dưới thời Pháp độ hộ nước ta, và sự thất bại của chính thể VNCH trước sự xâm lược của cộng sản,” anh Hùng tâm sự trong một điện thư. “Qua báo chí VN, ta có thể tìm đọc các bài tường thuật thực trạng yếu kém trong xã hội, chia rẽ phân hoá của các tôn giáo, phe nhóm trong chánh trường, và tệ hại nhất là sự quá lệ thuộc sống nhờ vào viện trợ kinh tế và quân sự từ người Mỹ. Từ đó để đối chiếu với các sách báo của người Pháp (qua Thư Viện Quốc Gia Pháp, BnF) và của người Mỹ trong hai thời kỳ nói trên. Và để đối chiếu, không thể nương tựa vào một nguồn duy nhất, thành ra tôi phải đi tìm và làm lại nhiều tờ báo của cùng thời kỳ. Biết nhiều người không có cơ may được đọc, nên tôi không muốn giữ nó làm tài liệu riêng và muốn phổ biến cho mọi người cùng biết.” 

http://ndclnh-mytho-usa.org/KhoChuaSachCu.htmHơn cả sở thích cá nhân và nỗ lực tìm câu trả lời cho thắc mắc lịch sử của mình, công trình của Võ Phi Hùng còn giúp cho các thế hệ Việt tương lai, tại hải ngoại cũng như trong nước, cơ hội nhìn thấy Việt Nam đã có một thời báo chí hoàn toàn do tư nhân làm chủ trong một bầu không khí tương đối tự do. Dù những khó khăn về mọi phương diện, báo chí Miền Nam đã từng có lúc hành xử vai trò của cơ chế tự trao, đó là Đệ tứ quyền, để đòi hỏi chính quyền tôn trọng hiến pháp, hành xử minh bạch và công bằng trong việc điều hành quốc sự, như trong cuộc tranh đấu của báo giới Miền Nam cho quyền tự do ngôn luận vào cuối năm 1974.

Việt Nam Thư Quán. Theo thông cáo dán tại đây, thì đây là là “một thư viện online vô vị lợi, sách báo trong thư viện được: Các thành viên của diễn đàn đánh máy và gửi lên,” hoặc “Sưu tầm từ các nguồn khác nhau, hoặc do tác giả và các bạn hảo tâm gửi tặng.” 

Người coi thư viện cũng nói thẳng thừng là “Sách trên thư quán chỉ có thể đọc Online và được để ở các Định dạng: Text, PDF, Epub, Audio, Image.” Cũng theo VNTQ, Trang Truyện hiện có 14672 tác phẩm tại 734 trang, thấy có nhiều sách Miền Nam trước 1975. Sách được sắp xếp theo thứ tự thời gian gửi lên, có thể kiếm dưới tên tác giả hoặc tựa sách.

Viet Messenger – Truyện Miền Nam Truớc 1975. Viet Messenger có thể nói là một trong những nơi lưu trữ sách tiếng Việt nhiều tuổi nhất và có riêng một khu dành cho Sách Truyện Miền Nam trước 1975, như screenshot dưới. Kho sách này có chức năng Tìm kiếm hoặc bằng tên tác giả, hoặc bằng tựa sách. Có cuốn cho tải xuống, hoặc dạng PDF hoặc ePub. Cũng có nhiều cuốn phải đọc tại chỗ. Nhưng dù đọc hay tải xuống, khách phải đăng ký mới được vào. 

Có cuốn đánh máy lại, cũng có cuốn chụp/scan. “Có ước tính vào khoảng 180 triệu cuốn sách của Miền Nam (khoảng 30 ngàn tựa) đã bị đốt/hủy diệt/tịch thu bởi chế độ Cộng sản. Nhiều cuốn thuộc kho tàng văn hoá này đã thất lạc vĩnh viễn,” Vietmessenger viết bằng tiếng Anh, tôi lược dịch lại. “Tại vietmessenger, sứ mệnh của chúng tôi là tìm những cuốn sách này và phổ biến tới công chúng. Nếu bạn có bất cứ cuốn sách nào thì xin giúp chúng tôi bảo tồn Văn chương Miền Nam bằng cách chụp lại hay gửi tặng chúng tôi.” Tiếp theo là Vietmessenger xin bạn đọc hãy tiếp tay tài trợ để duy trì và số hoá thêm sách.

Tủ sách Talawas. Theo Wikipedia, Talawas “ban đầu là một trang mạng văn học, sau đó thêm vào các đề tài chính trị, xã hội và từ năm 2009 là diễn đàn và blog, được thành lập từ năm 2001 và do nhà văn Phạm Thị Hoài làm tổng biên tập.” Trang mạng này cũng còn duy trì một tủ sách gồm một số sách xuất bản tại Miền Nam truớc 1975, được đánh máy lại và phổ biến nơi trang mạng trên.

Toàn bộ kho lưu trữ bài vở vẫn được bảo quản và duy trì trên mạng, kể cả các trang dành cho sách Miền Nam, theo Wikipedia. (Tuy nhiên, khi kiểm chứng lại đường link cho bài này thì tôi không còn thấy trang này nữa.)

Tủ sách Di sản Văn chương Miền Nam. Nhà văn Trần Hoài Thư có lẽ là một trong những người đầu tiên sớm cất công lặn lội tới lui nhiều lần thư viện Đại học Cornell ở tiểu bang New York sao lục sách và tạp chí xuất bản tại Miền Nam truớc 1975, nhưng anh chỉ chuyên chú vào loại sách báo văn học. Anh may mắn có được sự tiếp tay đắc lực, với cùng một đam mê không kém anh, đó là chị Ngọc Yến, vợ anh. 

Ngoài việc xuất bản tạp chí Thư Quán Bản Thảo, nay đã phát hành được trên 100 số báo giấy, và là một tạp chí văn học hiếm hoi còn tiếp tục ra mắt ở hải ngoại, anh Trần Hoài Thư cho biết ngoài một số sách, anh có sưu tập được toàn bộ một số các tạp chí xưa, gồm Chính Văn, Khởi Hành, Nghệ Thuật, Tân Văn, Vấn Đề và Sáng Tạo. Vì nguyên thủy là một cái Blog, nên Tủ sách Di sản Văn chương Miền Nam có cái sắp xếp tùy tiện tùy hứng. Nó giống như một quán cà phê sách–tiếc là thiếu cà phê… ảo–với những kệ sách bạn có thể lấy xuống một cuốn đọc (tại chỗ mà thôi). Nơi đây có chức năng Tìm kiếm, song cũng có vẻ hạn chế.

Thư viện Người Việt. Thư viện này của nhật báo Người Việt, trụ sở đặt tại Westminster, Nam Calif., chuyên lưu trữ các tạp chí xuất bản tại Việt Nam trước 1975 và một số tạp chí xuất bản tại hải ngoại sau 1975 nay đã đình bản. Trong số các tạp chí xuất bản trước 1975, đặc biệt có trữ toàn bộ bán nguyệt san Bách Khoa, một tạp chí có đời sống thọ nhất ở Miền Nam trước 1975, từ 1957 tới 1975, chỉ thua VNCH có hai tuổi, có thể liệt vào hàng chứng nhân của cả hai giai đoạn đệ Nhất và đệ Nhị Cộng Hoà. Bạn đọc có thể vào đọc online, dưới dạng flipbook, hay tải xuống số báo nào mình muốn để lúc khác đọc.

Muốn biết thêm về bộ tạp chí độc nhất vô nhị này, mời đọc bài giới thiệu công trình này của nhà văn Phạm Phú Minh, một trong những nhà sáng lập Thư viện Người Việt. Riêng về lịch sử của báo Bách Khoa này, có thể tìm đọc tại đây.

Thư Viện Viện Việt Học. “Thư-viện Việt Việt-học thu-thập và cung-cấp tài-liệu nghiên-cứu giảng-dạy cho Viện cũng như cho tất cả quý vị học-giả, giáo-sư, các đoàn-thể, cơ-quan giáo-dục của người Việt và ngoại-quốc trên thế-giới,” nhóm thực hiện trang nhà Viện Việt Học viết ở trang mạng này. “Thư-viện hiện có nhiều tài-liệu, sách, tạp-chí nghiên-cứu về lịch-sử, địa-lý, văn-học, ngữ-học, giáo-dục và văn-minh Việt-nam, cũng như tài-liệu lịch-sử về sự hình-thành và phát-triển của cộng-đồng Việt-nam tại hải-ngoại. Việc thu-thập tài-liệu, sách báo được thực-hiện không ngừng và thư-viện hoan-nghênh các tặng-phẩm thuộc loại này.”

Liệt kê ở đây mặc dù Viện Việt Học không chỉ chuyên chú vào sách báo Miền Nam, nhưng có lưu giữ một số tự điển, sách sử xưa và cận đại, và nhiều loại sách cho biên khảo giá trị, lại cho phép tải xuống. Rất nên bỏ thì giờ vào lục kiếm và tự để lạc vào một thứ Văn Miếu trên thế giới Ảo. Đây có lẽ là trang mạng hiếm hoi còn duy trì lối viết có gạch ngang (hyphen) giữa các danh từ kép mà ít ai trong chúng ta còn xử dụng.

Tủ Sách Tiếng Việt. Trang mạng này có chức năng Tìm kiếm, nên việc truy tầm xem có cuốn sách hay tác giả mình muốn kiếm được dễ dàng. Đặc biệt, khách viếng không cần phải đăng ký mới đuợc vào đọc sách, và có quyền tải xuống bất cứ cuốn nào mình thích, vô hạn định. Tủ sách này hoàn toàn chuyên chú vào loại sách báo scan lại từ bản gốc (giấy), và hầu hết là sách xuất bản tại Miền Nam trước 1975. Đây là một trang bảo lưu sách báo xưa giống như một ngôi chùa hay thánh đường: luôn mở rộng cửa, ai vào cũng được, muốn lấy bao nhiêu sách cũng chẳng ai thắc mắc, theo dõi, làm khó dễ.

Hồi ký Chính trị. Để tạm kết thúc danh sách sách báo Miền Nam trước 1975–tạm, vì chắc còn thiếu sót nhiều–, xin giới thiệu trang Web đặc biệt này gồm gần 200 hồi ký chính trị của các tác giả của cả hai chiến tuyến Quốc-Cộng.

Tóm lại, xin giới thiệu tới bạn đọc những trang mạng lưu trữ sách điện tử xuất bản tại Miền Nam trước 1975. Đấy là những nỗ lực của cá nhân hoặc nhóm, hội, âm thầm, tự túc, vô vị lợi, vì yêu văn chương, chữ nghĩa, và muốn vun sới trồng lại vườn hoa văn học muôn hồng nghìn tiá của một Việt Nam tự do, khai phóng dạo nào.

Công trình nghiên cứu kinh nghiệm kiến quốc của Việt Nam Cộng Hoà, 1955-1975

Các bản sao sách báo thời Cộng hoà kể trên vẫn chỉ thu hẹp phần lớn trong phạm vi tiếng Việt, hạn chế đối với các thế hệ trưởng thành hoặc sinh ra và lớn lên ở hải ngoại. Gần đây, tình trạng này đã và đang được cải tiến, nhờ nỗ lực của thế hệ một-rưỡi–giới trẻ tới Mỹ khi còn ở tuổi vị thành niên–gồm một số giáo sư đại học trẻ gốc Việt.

Cách đây hai năm nhân ngày 30 tháng 4 đánh dấu ngày Miền Nam bị bức tử, tôi nhận được tập sách từ lâu trông đợi và cuối cùng đã tới tay. Đó là tuyển tập “The Republic of Vietnam, 1955-1975 – Vietnamese Perspectives on Nation Building,” bàn về công cuộc kiến quốc của Việt Nam Cộng Hòa, do Vũ Tường, giáo sư ngành chính trị học tại Đại học Oregon, và Sean Fear thuộc Đại học Leeds, Anh Quốc, biên soạn. Đây là một tập hợp các bài thuyết trình tại cuộc hội thảo hai ngày Symposium Nation-Building in War: The Experience of Republican Vietnam, 1955-1975, diễn ra tại Đại học Tiểu bang California ở Berkely vào năm 2016. Tập sách quý này gần đây đã được soạn ra tiếng Việt để phổ biến trong cộng đồng hải ngoại, với tựa “Việt Nam Cộng Hoà 1955-1975–Kinh nghiệm Kiến Quốc”. Đây là tập sách mỗi gia đình Việt còn quan tâm tới quê hương dân tộc nên có, về một kinh nghiệm dựng nước cần biết cho công cuộc tái thiết một đất nuớc tự do và nhân bản khi cơ hội tới.

Trái, hình bìa tuyển tập The Republic of Vietnam, 1955–1975: Vietnamese Perspectives on Nation Building, Tuong Vu & Sean Fear, editors (Southeast Asia Program Publications, 2020); bản tiếng Việt Việt Nam Cộng Hoà 1955-1975 – Kinh nghiệm Kiến Quốc (Văn Học, 2022)

Các tác giả trong tập “Kinh nghiệm kiến quốc” gồm các cựu viên chức, giáo sư, chiến binh, ký giả, và văn nghệ sĩ của một thời Miền Nam, đã trên dưới 80, có vị đã qua đời trước khi thấy tác phẩm này được xuất bản. Họ chia sẻ kinh nghiệm của một thời trẻ trung đầy lý tưởng trong công cuộc xây dựng tân quốc gia Việt Nam Cộng Hòa “như một quốc gia họ kỳ vọng trong trí tưởng với tất cả thiết tha, chứ không phải là một công cụ chính trị của chính phủ Mỹ,” theo các chủ biên trong bài giới thiệu tuyển tập. Đó là các lời chứng về chiến tranh, chính trị, kinh tế và đời thường của người dân thuộc mọi tầng lớp trong thời Cộng hòa giữa bầu không khí sôi sục của trận chiến mà người Mỹ quen gọi là Chiến tranh Việt Nam. Khác với quan niệm phổ biến tại Mỹ do ảnh hưởng tuyên truyền của cộng sản thâm nhập vào phong trào phản chiến thời ấy, là chính phủ VNCH là bù nhìn của Mỹ, tập sách “cho thấy cuộc xung đột tại Việt Nam là một phân chia ý thức hệ giữa cộng sản bắc phương và phe không cộng sản Miền Nam, chứ không chỉ là cuộc chiến ủy quyền trong thời Chiến tranh Lạnh,” như các tài liệu đã giải mật cho thấy việc cộng quân đã được cộng sản quốc tế hỗ trợ như thế nào bên cạnh quyết tâm của người cộng sản đưa VN vào quỹ đạo ngoại bang này. 

Qua năm phần chính – phát triển kinh tế, chính trị và an ninh, giáo dục, báo chí và truyền thông, và văn hóa và nghệ thuật – chia thành 17 chương, người đọc có dịp tham dự hàm thụ công cuộc dựng nước gian nan song đầy hào hứng, phấn khởi. Trong phần thứ nhất về phát triển kinh tế (Chương 1-4), chuyên gia gồm có quý ông Vũ Quốc Thúc (giáo sư luật học), Nguyễn Đức Cường (cựu bộ trưởng thương mại kỹ nghệ), Phạm Kim Ngọc (cựu bộ trưởng kinh tế), và Cao Văn Thân (cựu bộ trưởng nông nghiệp và cải cách ruộng đất) thay phiên nhau trình bầy kinh nghiệm xây dựng hệ thống ngân hàng, tiền tệ còn phôi thai và chịu ảnh hưởng nặng nề của thời Pháp thuộc, cùng công cuộc phát triển kinh tế quốc gia, và đặc biệt là chương trình cải cách ruộng đất khá thành công thời đệ nhị Cộng hòa, qua chương trình Người Cầy Có Ruộng áp dụng vào năm 1970 nhằm mua lại đất ruộng của các đại điền chủ, phân phát và sang tên cho nông dân.

Chương 5-7 bàn về chính trị và an ninh, qua đó, cựu phát ngôn viên chính phủ Hoàng Đức Nhã chia sẻ kinh nghiệm tham dự các cuộc điều đình đã dẫn tới Hiệp định Paris 1973; ông Trần Minh Công, cựu đại tá giám đốc tổng nha cảnh sát, bàn về những thách thức trong việc gìn giữ an ninh trong bối cảnh cuộc chiến tranh du kích; và ông Bùi Quyền, cựu trung tá quân lực VNCH, tâm sự về những suy nghiệm trong vai trò người lính tiền tuyến, và chia sẻ phẩm định của ông về quân đội cộng hòa, và kinh nghiệm làm việc với các cố vấn quân sự Mỹ.

Lãnh vực nào cũng đầy thông tin quan trọng và hữu ích cho một công cuộc tái xây dựng một Việt Nam nhân bản, khai phóng và tiến bộ trong tương lai. Một trong các lãnh vực lôi cuốn tôi nhất là giáo dục vì đó chính là nền tảng cho sự phát triển bền vững và lâu dài. Trong hai chương 8 và 9, hai nhà giáo dục Nguyễn Hữu Phước và Võ Kim Sơn thay phiên nhau trình bầy về nền giáo dục của VNCH dựa trên nền tảng nhân bản, dân tộc và khai phóng – tôi không khỏi hình dung tới chiếc kiềng ba chân vững vàng trong bếp của người Việt xưa. Miền Nam đã nhận được sự tiếp tay của nhiều trường đại học tại Mỹ, trong đó có Đại học Tiểu bang Michigan giúp tái tổ chức và điều hành các hệ thống trường công lập; Đại học Nam Tiểu bang Illinois giúp huấn luyện các giáo viên tiểu học; Đại học Ohio trong việc thiết lập hệ thống Trung học Tổng hợp; và Đại học Wisconsin/Stevens Points tiếp tay khai triển hệ thống giáo dục cao cấp. 

Kết quả là sau 20 năm xây dựng đất nước, VNCH đã thiết lập và phát triển được nhiều cơ sở giáo dục như các trường trung học tổng hợp, hệ thống đại học cộng đồng, hệ thống trắc nghiệm và thẩm định, và các đại học huấn luyện giáo chức. Trừ vô số các trường do tư nhân đứng ra thiết lập khắp nơi ở Miền Nam, còn tất cả các trường công, từ tiểu học tới đại học, hoàn toàn miễn phí. Nhờ nền giáo dục phổ biến và phần lớn miễn phí, số học sinh, sinh viên gia tăng, nhu cầu sách vở cũng nhờ vậy mà tăng trưởng, tiếp tay đẩy mạnh các sinh hoạt văn hoá khác, trong đó có các ngành thuộc văn học nghệ thuật và báo chí.

Trong các Chương 10-13, ba nhà báo Phạm Trần, Vũ Thanh Thủy và Trùng Dương chia sẻ kinh nghiệm của mình. Trong khi ông Phạm Trần thảo luận tổng quát về nền tảng pháp lý của ngành truyền thông và sinh họat báo chí trong đó điểm nổi bật là đại đa số báo do tư nhân làm chủ và tự tài trợ, khác với trong chế độ cộng sản; thì Trùng Dương kể về cuộc đấu tranh cho đệ tứ quyền, đó là quyền tự do báo chí và quyền kiểm điểm việc làm của chính quyền – điều không thể xẩy ra trong một xã hội cộng sản. Đặc biệt là cựu phóng viên chiến trường Vũ Thanh Thủy chia sẻ kinh nghiệm tường thuật từ tuyến đầu độc đáo của mình, đồng thời phơi bầy sự thiếu sót và không chuyên nghiệp của các ký giả ngoại quốc mà chị gặp trong khi hành sự, song chính họ lại là những người có ảnh hưởng lớn tới dư luận của quần chúng Mỹ về cuộc chiến tại Việt Nam.

Trong Chương 14, nhà văn Nhã Ca, tác giả “Giải khăn sô cho Huế” và nhiều cuốn tiểu thuyết khác, mô tả linh động cảnh trăm hoa đua nở rực rỡ chưa từng có trong lịch sử văn học Việt Nam – sự rực rỡ đã bị cộng sản bóp chết khi họ chiếm được Miền Nam, như họ đã làm với phong trào Nhân Văn Giai Phẩm vào giữa thập niên 1950. Nữ diễn viên Kiều Chinh, một khuôn mặt quen thuộc của ngành điện ảnh không chỉ ở Miền Nam mà còn tại thủ đô điện ảnh Hollywood, đưa người đọc duyệt qua sự phát triển đầy hứng khởi của ngành điện ảnh của Miền Nam ở Chương 15. 

Và cuối cùng, kết thúc tập “Kinh nghiệm kiến quốc,” trong Chương 16 và 17, là cái nhìn của hai người trẻ, Nu-Anh Tran thuộc Đại học Connecticut và Tuan Hoang thuộc Đại học Pepperdine, về sự cần thiết lên tiếng của các vị lớn tuổi trong cộng đồng Việt đã sống qua thời Cộng hòa để đóng góp vào kho ký ức lịch sử Hoa Kỳ.

Cuộc chiến tại Việt Nam hiển nhiên “không chỉ là cuộc chiến ủy nhiệm,” các chủ biên tuyển tập kết luận. “Cuộc tranh chấp cộng sản/cộng hòa tại Việt Nam không thể hóa giải này đã tồn tại ngay cả trước khi quân đội Mỹ vào tham chiến, và nó tồn tại tới ngay cả bây giờ trong cộng đồng Việt trên khắp thế giới. […] Với nguồn gốc lịch sử và ý thức hệ sâu xa của cuộc nội chiến tại Việt Nam, bên cạnh vai trò quan trọng của Miền Nam trong việc khuôn đúc nên kết quả, ta không thể tiếp tục tảng lờ mà không kể tới ảnh hưởng của di sản cộng hòa trên nguồn gốc và hậu quả của cuộc chiến.”

Nơi bán tuyển tập VNCH 1955-1975:

–Bản tiếng Việt: Việt Nam Cộng Hoà 1955-1975 – Kinh nghiệm Kiến Quốc,
Tuong Vu và Sean Fear, chủ biên:

–Bản tiếng Anh: The Republic of Vietnam, 1955–1975: Vietnamese Perspectives on Nation Building, Tuong Vu and Sean Fear, editors:

Để kết thúc bài viết này, tưởng cũng cần đề cập tới hai tập sách có tính cách nghiên cứu học thuật vừa được nhóm GS Vũ Tường và đồng nghiệp phát hành, với nội dung khai phá, nhằm xét lại lịch sử Việt Nam cận đại lâu nay vẫn bị nhìn qua lăng kính cộng sản chủ nghĩa, coi đó là nguồn gốc chính trị của Việt Nam hậu quân chủ và thuộc địa; và đề ra một khuôn mẫu cho việc nghiên cứu cộng đồng Việt hải ngoại. 

Đó là cuốn “Building a Republican Nation in Vietnam, 1920–1963” (Xây dựng Một Quốc gia Cộng Hoà tại Việt Nam, 1920-1963), do Tiến sĩ Nữ-Anh Trần chủ biên với sự đóng góp của 11 tác giả. Tập sách này là một tập hợp chọn lọc những bài thuyết trình tại cuộc hội thảo về di sản Việt Nam Cộng Hoà tại trường Đại học Oregon cuối năm 2019, nhằm tìm hiểu nguồn gốc và ảnh hưởng của chủ nghĩa cộng hoà từ thập niên 1920 tới khi nền cộng hoà đầu tiên được thiết lập ở Miền Nam vào giữa thập niên 1950; và di sản của Việt Nam Cộng Hoà sau 20 năm kiến quốc 1955-1975.

Và cuốn thứ hai, “Toward a Framework for Vietnamese American Studies: History, Community, and Memory” (Đề xướng một Khuôn mẫu Nghiên cứu Lịch sử Cộng đồng Việt Mỹ) do các Giáo sư Linda Ho Peché, Alex-Thai Dinh Vo, và Tường Vũ đồng chủ biên với sự đóng góp của nhiều tác giả. Đây có thể nói là tập sách đầu tiên đề ra các phương cách truy cứu và giảng dậy về cộng đồng Việt.

Trái, bìa cuốn Building a Republican Nation in Vietnam, 1920–1963, Nu-Anh Tran chủ biên (Studies of the Weatherhead East Asian Institute, Columbia University, 2022). Phải, bìa Toward a Framework for Vietnamese American Studies: History, Community, and Memory (Temple University Press, 2023) Linda Ho Peché, Alex-Thai Dinh Vo, Tuong Vu đồng chủ biên. Cả hai tập sách cùng có thể đặt mua trên Amazon.com

[TD2023/04]