Uyên Nguyên: Thức dậy đi nào gỗ đá ơi…

Không phải ai cũng có thể “về” được. Có người tưởng đã về rồi mà vẫn lưu lạc. Có người nằm dưới đất lạnh mà vẫn chưa được gọi là đã khuất. Và có kẻ trở về giữa tiếng hò reo mà lòng chỉ nghe tiếng cỏ than rì rào như nỗi thẹn thùng vĩ đại của lịch sử. Bấy giờ trở về không phải là bước chân trên mặt đất. Trở về là phép màu của một linh hồn đã đi qua mười năm chết dấp – mà không tan vữa.

Không nói về bài thơ. Vì bài thơ không còn là thơ nữa. Nó là máu, là linh hồn, là những phế liệu sống đang đòi tên, đòi nghĩa, đòi được trở thành lịch sử. Thơ chỉ là hình thể cuối cùng mà những oan hồn của một dân tộc, một thời đại, một thế hệ chọn để trú ngụ. Ở đó, cái tôi không còn là cái tôi, mà là một tàn tích đang cố gắng cất tiếng thét khản đặc trong cơn mộng du của dân tộc mình.

Không ai trở về sau mười năm với một khuôn mặt nguyên vẹn. Nếu mặt chưa nhăn thì tâm cũng đã rạn. Nếu lời còn reo thì hồn đã câm. Trở về – là một thứ tha, là tự hành hạ, là cúi đầu đội đá mà đi qua chính mình. Bài thơ – nếu còn gọi là thơ – là chứng tích của một cuộc xử án vắng mặt. Bị cáo: chính là tác giả. Quan tòa: là lương tri. Mười năm kia không phải để đếm, mà để lặng.

Có ai trở về chỉ để ngồi thở than với cây bưởi, ngọn chuối, con dế? Có – nếu từng sống như thể phải chết, từng chết như thể đang sống. Ở đó, “nhà” không còn là mái, là vách, mà là nơi tàng trữ ký ức bị thất lạc. Trên nền nhà đổ, người về như bóng ma đi tìm di cốt của một cái tôi từng một thời làm người. Cái bóng ấy không đòi công lý. Nó chỉ đòi một tiếng gọi. Một hồi trống ngũ liên cũ. Một giọt rượu hồng để giải oan cho chính mình – và cho cả thời đại.

Đừng nhầm. Đây không phải là thơ “hoài hương”. Không có tiếng chim gù, không có sân ga chờ đợi, không có những mẹ già giã gạo chờ con. Đây là sự phơi bày một thân xác ngôn từ – trầy trụa, rã rời, mốc meo. Nhưng trong tận cùng mục rữa ấy, vẫn lấp lánh một thứ ánh sáng kỳ lạ: ánh sáng của kẻ biết mình đã lỡ, đã muộn, đã tàn – nhưng vẫn trở về. Như sương. Như hạc. Như chiếc lá rơi đúng cội.

Bài thơ – là một cuộc mổ xẻ thiêng liêng. Người viết không dựng tượng, không khấn vái, không kể công. Chỉ lật từng lớp da của kỷ niệm, moi từng thớ thịt của linh hồn, rửa từng khúc xương của những điều đã mất. Rồi đặt tất cả lại trên nền cũ. Để một lần cuối – gió thổi. Cát bay. Và một người – tự kết thúc chính mình trong tiếng thở dài của trăng tà.

Không ai dám “về” như vậy. Vì “về” như thế là phải từ bỏ tất cả: cả nỗi oán, cả vinh quang, cả hy vọng mình sẽ được tha thứ. Trở về – là chấp nhận mình chỉ còn là một vết phỏng trên vầng trăng sáng. Là cam tâm làm sợi tơ trời lạc lõng. Là nhìn ngôi nhà xưa như nhìn vào một bức ảnh đen trắng loang nước mắt.

Nhưng kỳ lạ thay – chính vì thế mà bài thơ sống sót. Không phải vì những câu chữ – mà vì cái can đảm tuyệt vọng của một linh hồn còn đủ sức gọi mình trở lại. Không phải để sống, mà để chứng. Không phải để ngợi ca, mà để đào xới. Không phải để an ủi, mà để thắp sáng một nỗi buồn không ai dám gọi tên.

Người ta sẽ hỏi: rồi sao? Về, về để làm gì?

Bấy giờ ta hiểu rằng có những chuyến “về” không phải để bắt đầu, mà để khép lại. Không phải để đoàn tụ, mà để vĩnh biệt. Không phải để nối lại, mà để buông xả.

Nhưng cũng chính khi buông xả, người ta mới có thể bước tiếp.

Trong nắng hanh cuối mùa, dưới mái nhà đổ nghiêng, giữa tiếng dế vang vọng – ta chợt biết: Thơ không chết.

Chỉ có người không đủ thương mình mới để thơ hóa đá mà thôi.

Uyên Nguyên

18.04.2025

———————-

TA VỀ

– Tô Thùy Yên

Tiếng biển lời rừng nao nức giục
Ta về cho kịp độ xuân sang

Ta về – một bóng trên đường lớn
Thơ chẳng ai đề vạt áo phai…
Sao bỗng nghe đau mềm phế phủ?
Mười năm, đá cũng ngậm ngùi thay

Vĩnh biệt ta-mười-năm chết dấp
Chốn rừng thiêng im tiếng nghìn thu
Mười năm, mặt xạm soi khe nước
Ta hoá thân thành vượn cổ sơ

Ta về qua những truông cùng phá
Nếp trán nhăn đùa ngọn gió may
Ta ngẩn ngơ trông trời đất cũ
Nghe tàn cát bụi tháng năm bay

Chỉ có thế. Trời câm đất nín
Đời im lìm đóng váng xanh xao
Mười năm, thế giới già trông thấy
Đất bạc màu đi, đất bạc màu…

Ta về như bóng chim qua trễ
Cho vội vàng thêm gió cuối mùa
Ai đứng trông vời mây nước đó
Ngàn năm râu tóc bạc phơ phơ

Một đời được mấy điều mong ước?
Núi lở sông bồi đã lắm khi…
Lịch sử ngơi đi nhiều tiếng động
Mười năm, cổ lục đã ai ghi?

Ta về cúi mái đầu sương điểm
Nghe nặng từ tâm lượng đất trời
Cảm ơn hoa đã vì ta nở
Thế giới vui từ mỗi lẻ loi

Tưởng tượng nhà nhà đang mở cửa
Làng ta, ngựa đá đã qua sông
Người đi như cá theo con nước
Trống ngũ liên nôn nả gióng mừng

Ta về như lá rơi về cội
Bếp lửa nhân quần ấm tối nay
Chút rượu hồng đây, xin rưới xuống
Giải oan cho cuộc biển dâu này

Ta khóc tạ ơn đời máu chảy
Ruột mềm như đá dưới chân ta
Mười năm chớp bể mưa nguồn đó
Người thức nghe buồn tận cõi xa

Ta về như hạt sương trên cỏ
Kết tụ sầu nhân thế chuyển dời
Bé bỏng cũng thì sinh, dị, diệt
Tội tình chi lắm nữa, người ơi!

Quán dốc hơi thu lùa nỗi nhớ
Mười năm, người tỏ mặt nhau đây
Nước non ngàn dặm, bèo mây hỡi
Đành uống lưng thôi bát nước mời

Ta về như sợi tơ trời trắng
Chấp chới trôi buồn với nắng hanh
Ai gọi ai đi ngoài quãng vắng?
Phải, ôi vàng đá nhắn quan san?

Lời thề truyền kiếp còn mang nặng
Nên mắc tình đời cởi chẳng ra
Ta nhớ người xa ngoài nỗi nhớ
Mười năm, ta vẫn cứ là ta

Ta về như tứ thơ xiêu tán
Trong cõi hoang đường trắng lãng quên
Nhà cũ, mừng còn nguyên mái, vách
Nhện giăng, khói ám, mối xông nền

Mọi thứ không còn ngăn nắp cũ
Nhà thương khó quá, sống thờ ơ
Giậu nghiêng cổng đổ, thềm um cỏ
Khách cũ không còn, khách mới thưa…

Ta về khai giải bùa thiêng yểm
Thức dậy đi nào, gỗ đá ơi!
Hãy kể lại mười năm mộng dữ
Một lần kể lại để rồi thôi

Chiều nay, ta sẽ đi thơ thẩn
Thăm hỏi từng cây những nỗi nhà
Hoa bưởi, hoa tầm xuân có nở?
Mười năm, cây có nhớ người xa?

Ta về như đứa con phung phá
Khánh kiệt đời trong cuộc biển dâu
Mười năm, con đã già như vậy
Huống mẹ cha, đèn sắp cạn dầu…

Con gẫm lại đời con thất bát
Hứa trăm điều, một chẳng làm nên
Đời qua, lớp lớp tàn hư huyễn
Hạt lệ sương thầm khóc biến thiên

Ta về như tiếng kêu đồng vọng
Rau mác lên bờ đã trổ bông
Cho dẫu ngàn năm, em vẫn đứng
Chờ anh như biển vẫn chờ sông

Ta gọi thời gian sau cánh cửa
Nỗi mừng ràn rụa mắt ai sâu
Ta nghe như máu ân tình chảy
Tự kiếp xưa nào tưởng lạc nhau

Ta về dẫu phải đi chân đất
Khắp thế gian này để gặp em
Đau khổ riêng gì nơi gió cát…
Hè nhà, bụi chuối thức thâu đêm

Cây bưởi xưa còn nhớ trắng hoa
Đêm chưa khuya lắm, hỡi trăng tà!
Tình xưa như tuổi già không ngủ
Bước chạm khua từng nỗi xót xa

Ta về như giấc mơ thần bí
Tuổi nhỏ đi tìm những tối vui
Trăng sáng lưu hồn ta vết phỏng
Trọn đời, nỗi nhớ sáng không nguôi

Bé ơi, này những vui buồn cũ
Hãy sống, đương đầu với lãng quên
Con dế vẫn là con dế ấy
Hát rong bờ cỏ, giọng thân quen

Ta về như nước tào khê chảy
Tinh đẩu mười năm luống nhạt mờ
Thân thích những ai giờ đã khuất?
Cõi đời nghe trống trải hơn xưa

Người chết đưa ta cùng xuống mộ
Đêm buồn, ai nữa đứng bờ ao
Khóc người, ta khóc ta rơi rụng
Tuổi hạc, ôi ngày một một hao

Ta về như bóng ma hờn tủi
Lục lại thời gian, kiếm chính mình
Ta nhặt mà thương từng phế liệu
Như từng hài cốt sắp vô danh

Ngồi đây, nền cũ nhà hương hoả
Đọc lại bài thơ buổi thiếu thời
Ai đó trong hồn ta thổn thức?
Vầng trăng còn tiếc cuộc rong chơi

Ta về như hạc vàng thương nhớ
Một thuở trần gian bay lướt qua
Ta tiếc đời ta sao hữu hạn
Đành không trải hết được lòng ta

7-1985