Cũng vào khoảng này 50 năm trước là thời gian…
10 tháng Giêng cúng Thần Tài, mua vàng cầu tài?
Cù Mai Công: 10 tháng Giêng Nam Bộ cúng Thần Đất, Thổ Thần, Ông Địa
(Truyền thông cần nắm rõ văn hóa tín ngưỡng Nam Bộ,
không nên để các nhóm lợi ích điều khiển, khuynh loát, lợi dụng)
Gần đây, cứ dịp ngày 10 tháng giêng, một số báo mạng ra rả chuyện ngày vía Thần Tài 10 tháng giêng, cùng với đó là chuyện mua bán vàng. Cứ như là thiệt với một “phong trào” mới rộ lên khoảng chục năm nay ở vài đô thị như TP.HCM, lan ra Hà Nội…
Báo Tuổi Trẻ Online hôm qua 18-2-2024 (mùng 9 tháng giêng) đã có bài khác hẳn nhiều bài báo trên một số báo mạng lớn: “Bỗng lù lù đâu ra ông Thần Tài? Nếu lậm quá lại thành ra mê tín”
Xin nói thẳng, coi ngày 10 tháng giêng vía Thần Tài là phong trào, là trend, nói theo nhau và làm loa cho… các tiệm vàng, ở một số nhóm người, kể cả một số cây bút, nhà báo “thủng”, thiếu, hổng cốt nền văn hóa Nam bộ, nhưng lại cố ra vẻ, chứng minh mình am hiểu.
Bài báo trên Tuổi Trẻ online hôm qua đã nói rõ về mặt lý luận, kiến thức của nhà nghiên cứu có uy tín Huỳnh Ngọc Trảng. Ở đây, tôi chỉ xin nói về thực tế.
Cách đây hơn thế kỷ, khu vực Bệnh viện Thống Nhất hiện nay ở ngã tư Bảy Hiền vốn là đất khẩn hoang của dòng tộc anh Giang Ngọc Phương, hiện là phó tổng giám đốc Công ty cổ phần Khu công nghiệp Hiệp Phước, Thành phố Hồ Chí Minh.
Ông bà cố anh xưa ở Hạnh Thông Tây (thiệt ra, tên đúng là Hanh Thông Tây, gọi sai riết thành đúng, kiểu như Hàng Xanh/Hàng Sanh) Gò Vấp tìm đến đây khẩn hoang, trồng rau vì đây cùng là đất của tổng Dương Hòa Thượng cùng Hạnh Thông Tây. Lúc đó, chưa có phi trường Tân Sơn Nhứt. Từ Hạnh Thông Tây có thể nhìn suốt tới ngã tư Bảy Hiền, đi một nước là tới.
Anh Phương nhớ mồn một: Mâm cúng đặt trên đất, một ký ức ẩm thực không thể quên thời khẩn hoang của ông bà cố anh.
Cách ngã tư Bảy Hiền 15 cây số, Nguyễn Thùy Dương (cô gái ném dép Thủ Thiêm) vốn dòng họ làm dân trên đất Giồng Ông Tố 300 năm nay cho biết: Từ khuya, người trong nhà đã đi cắm câu, rạng sáng đi thăm câu. Mấy con cá lóc quẫy mạnh trong giỏ tre được đem về rộng trong khạp.
Bà cố lọ dọ đi hái rau lang, chuẩn bị trầu cau, thuốc vấn… Đồ cúng là một cây bông vạn thọ, cơm, rau lang luộc, mắm nêm, cá lóc nướng trui… Đồ ăn không để trong chén mà trong lá chuối cuộn lại làm chén đựng.
Bà cố Thùy Dương khấn vái như sau: “Hôm nay, mùng 10 tháng giêng, con tên Nguyễn Thị… Cả nhà con có miếng ruộng ở đây, nhờ ơn ông bà qua lại trông coi, dạy dỗ mà nên. Tụi con có làm quấy gì xin ông bà chủ bỏ quá cho. Xin ông bà chủ phù hộ tụi con làm ăn thuận lợi. Công ơn ông bà tụi con không dám quên. Nay xin kiếng ông bà ít lễ”.
Thùy Dương hỏi “ông bà chủ” là ai, sao phải nhớ, bà cố bảo: “Xưa miền Nam là đất hoang hóa, những người đầu tiên đi khai hoang lập ấp phải chịu cảnh dưới sông cá sấu, trên bờ cọp kêu. Họ là ông bà khai làng, dựng chợ đưa đường cho dân về ở. Mỗi năm cứ vào mùng 10 từ tháng giêng đến tháng tư âm lịch là người dân cúng lễ nhớ ơn ông bà chủ đất. Cái ơn khai phá, ơn lập ấp đưa đường, ơn ông bà bỏ mạng khai hoang…”.
Trong các ngày vía tháng giêng, dân Nam Bộ cũng như bà con Sài Gòn – Gia Định xưa gọi là ngày vía Thổ Thần. Ông thần đó có từ lúc nào khó ai nói được. Chỉ biết là trước đó, bà con Khmer cũng cúng ngày 10 tháng giêng, gọi là cúng Ông Tà (Thần Đất – chủ đất – theo tín ngưỡng Khmer). Sau này, người Minh Hương tới, mang theo Ông Địa.
Dân Nam Bộ xưa có câu: “Đất Ông Tà, nhà Ông Địa”. Chắc chắn ngày 10 tháng giêng âm lịch trong văn hóa, cách thức cúng của bà con Nam Bộ rất nhân văn là cúng, nhớ ơn các bậc tiền hiền mở cõi, Thần Đất của người Việt chứ không phải Thần Tài để cầu lợi bạc vàng. Thành ngữ Nam Bộ: “Mùng 9 vía Trời, mùng 10 vía Đất”.
Thần Tài hiện nay người Hoa ở Chợ Lớn vẫn cúng ngày mùng 5 tháng giêng và mâm cúng không có cá lóc. Vào ngày này, người Trung Hoa xưa dậy sớm dọn dẹp nhà cửa và đốt pháo nghinh đón Thần Tài.
Sau đó, họ đến những nơi rước Thần Tài để đốt nhang, cúng bái, cầu bình an, công việc thuận lợi; không ai mua vàng.
Còn phong tục, thông lệ Nam Bộ xưa nay cúng Tài Thần vào ngày 25 hoặc 26 tháng giêng – tùy nơi; như bà con Giồng Ông Tố gọi là cúng những ông bà giao thương, mua bán qua lại xưa.
Có người nói giờ đất là vàng nên cúng Thần Đất như cúng Thần Tài (!). Nói vậy e cũng khó vì việc cúng kiếng hai ông này thiệt ra bản chất khác hẳn nhau: một ông cúng để nhớ ơn, một ông vía để cầu lợi.
Nguyễn Gia Việt: Ngày cúng tiệm vàng!
Miền Nam xưa rày không có tục lệ mùng 10 “vía Thần Tài” và chầu chực xếp hàng mua vàng từ sáng sớm ở các tiệm vàng
Người miền Nam không ai lý lẽ kiểu “Mùng 10 giá vàng rất cao nhưng không quan trọng bị lỗ vì mua là cầu may”
Ngày mà các tiệm vàng đồng loạt đẩy giá vàng lên và người mua chắc chắn bị lỗ nếu bán lại sau đó. Theo quy luật thị trường thì đầu năm mất tiền là bị xui chứ may mắn cái gì?
Lật lại thư tịch, cái tục mua vàng mùng 10 “vía Thần Tài” này cũng không có ở Hà Nội hay miền Bắc những năm trước 1954, nó chỉ có chừng hai chục năm trở lại đây khi người Hà Nội quá quyền lực, quá dư thừa đã bày ra trò “phú quí sanh lễ nghĩa” dạng tâm linh
Rất kỳ lạ là truyền thông Việt Nam lại a dua phụ hợ cái “tục này”. Họ làm đến độ che đậy, soán luôn ngày mùng 10 của miền Nam cúng đất, cúng Chú Thổ
Từ ngày cúng đất đai, chú Thổ mà bị biến thành ngày cúng tiệm vàng là tào lao xí đế.
**
Người miền Nam chúng ta cúng mùng 10 tháng Giêng là cúng Chú Thổ, cúng đất đai, tri ơn lưu dân khai mở đất chứ không phải vía thần tài và ào ào đi mua vàng
Vậy là đã vô mùng 10 Tết, cái mùng cuối cùng của Tết
Thấy mọi người nghe lời truyền thông cứ nói mùng 10 dân Nam Kỳ cúng Thần Tài, dân ào ào mua vàng lấy hên, tiệm vàng không còn vàng để bán, nghe riết thành quen.
Với người Nam Kỳ Lục Tỉnh ngày mùng 10 rất quan trọng, nó không phải vì Thần Tài
Những ngày Tết ở miền Nam nhìn kỹ rất đơn giản trong cúng tế và ăn Tết
-Ngày dựng nêu là 20 tháng Chạp, có nhà từ 23 tháng Chạp. Ngày hạ nêu là ngày mùng 7 tháng Giêng
-Chiều 23 tháng Chạp đưa Ông Táo chầu trời. Chiều 30 đón ông về
-Ngày 25 tháng Chạp tảo mộ ông bà
-Ngày 28 kho thịt kho nước dừa, hầm nồi khổ qua
-Ngày 30 làm lễ đón ông bà về nhà. Bắt đầu cúng cơm ngày hai bữa
-Mùng 3 Tết làm gà cúng Tết nhà, Tết vườn, Tết trâu. Mùng 3 làm lễ kiếu ông bà
“Ăn mừng năm mới
Chữ an, chữ thới
Dán trước hàng ba
Phú quới vinh hoa
Dán vô trước cửa
Tài lợi lộc phước
Dán trước hàng nhì
Vạn trực duy tân
Dán vô trước cửa”
Và mùng 10 Tết, cái mùng cuối cùng của Tết là ngày cúng đất đai, cúng chú Thổ, tri ơn người lưu dân mở đất Lục Tỉnh xưa
Người miền Nam cúng mùng 10 là cúng đất đai và tri ơn người mở đất chứ không phải vía thần tài
Lịch sử Nam Kỳ quá trẻ, quá gần, không có nhiều quá khứ, nhưng quá khứ huy hoàng
Bản chất dân Nam Kỳ đôn hậu mộc mạc
Hồi xưa dân Nam Kỳ thích ở ruộng vườn nên để thương trường cho người Tàu thao túng
Từ lịch sử Nam Kỳ, có nhiều người thắc mắc vì sao người Tàu lại nắm kinh tế, nền thương mãi của Nam Kỳ, trong khi người Nam Kỳ suốt ngày lo làm ruộng, làm vườn
Tàu lập chành lập vựa, xuất khẩu, nắm luôn tiệm tạp hóa,l ũng đoạn thị trường, duy trì độc quyền, đầu cơ tích trữ, làm giá, đút lót, mua chuộc nhân sự trong chánh quyền làm giàu bất chấp thủ đoạn
Nguyễn Chánh Sắt giải thích vầy:
“Trong Nam Kỳ dân ít mà đất đã tốt lại nhiều, thì tất nhiên dân chẳng cần phải lo làm nghề chi khác nữa, chỉ chuyên lấy một nghề nông thì cũng đủ mà kinh dinh sự nghiệp.
Xưa nay người Nam Kỳ không lo thương mãi và công nghệ là bởi cớ đó”
Người Nam Kỳ mình không luông tuồng, chuyên về ruộng vườn, Việt sống bên những ruộng lúa quằn bông nặng hột, có đám lúa chín vàng, có đám còn vừa mới ửng vàng nửa hột chen chúc trong đám lá xanh rì
Nhà văn Sơn Nam trong “Cơn chuyển mình trước và sau Âu châu đại chiến” ghi:
“Vào khoảng năm 1875 đến năm 1880, dân số Nam kỳ hơn 1.620.000 người, diện tích trồng tỉa là 520.000 mẫu, tính đổ đồng, mỗi người sản xuất được 518 kí lô lúa”
Cuộc khai phá Nam Kỳ là vì tìm đất mới, tìm đất sống, đất đai luôn là ước mơ của nhiều lưu dân
Ông bà ta khẩn hoang, phát đất rừng, bồi đất trũng thành khoảnh vuông vức mà làm ruộng
Ruộng Nam Kỳ là ruộng dây, ruộng mẫu
Nhà có chừng 500 mẫu điền là nhà giàu rồi, mà người Nam Kỳ có vài trăm, vài ngàn mẫu điền nhiều vô kể
Nghề làm ruộng ở Nam Kỳ là nghề hái ra tiền, có một lớp điền chủ rất giàu có sống bằng nghề này, bao nhiêu người tá điền sống nhờ gieo mạ, cấy lúa, đập lúa, vác lúa, làm mướn
Chúng ta dân Nam Kỳ kêu là “điền chủ” chứ không phải là “địa chủ” như ngoài Bắc là vì sao?
Điền chủ nó thoáng, nó vẫn mở và nó ở mức độ dễ chịu nhiều hơn “địa chủ”, ngoài Bắc địa chủ đồng nghĩa với cường hào ác bá, cái vế cường hào ác bá cũng của xứ Bắc, mức độ khốc liệt vì đất Bắc ít mà lại có nạn nhân mãn, cộng với thói quen “lũy tre làng”, hương ước, dòng tộc, dân thủ cựu dân ngụ cư khắc nghiệt
Nam Kỳ có tá điền, nếu không mướn ruộng bà này thì qua xứ khác mướn đất ông kia, làm gì có cảnh máu me, dồn nén, ruột đổ gan bầm như ngoài Bắc
“Xứ Nam kỳ nầy là một xứ đất rộng dân thưa. Đã vậy mà ruộng đất lại cao du, từ sông Bến Lức, Vũng Gù thẳng xuống giáp Vịnh Xiêm, chẳng luận là tỉnh nào, hễ phát cỏ gieo mạ thì tới mùa lúa đổ đầy vựa; chớ khỏi tốn tiền mua phân mà vãi trong ruộng, lại cũng khỏi đắp bờ rồi cả ngày phải cong lưng mà tát nước dưới ruộng thấp đam lên ruộng cao; như thế thì dân Nam kỳ làm ruộng sung sướng là dường nào” (Nguyễn Chánh Sắt 1919)
Cái mục đích đầu tiên của tổ tiên ta là làm ruộng kiếm hột lúa đặng nuôi con, để ăn sống ấm no
Nói tới dân Lục Tỉnh xưa rày chỉ nghe nhắc tới những người chỉ biết lo làm ruộng, làm vườn, đi làm ruộng hò vang trời, đọc thơ Vân Tiên, tối vác cây đờn ra tăng tẳng đờn ca tài tử, hát cải lương, rồi ba chưn bốn cẳng chạy đi về đình khi nghe trống thúc thùng thùng vì qua say mê hát bội
Mùng 10 từ ngày ban đầu được định ra là cúng Đất, là Tạ Ơn
Rất hợp lý,Tết có mùng 9 là ngày cúng Trời, mùng 10 cúng Đất, còn tất cà các mùng khác là vì tổ tiên, ông bà, là chữ Nhân Con Người. Cái quan niệm Thiên-Địa-Nhân ngẫm quá trúng
Người Miền Bắc có ngày 23 tháng Chạp là cúng “Ông Công Ông Táo”, tức là cúng Táo Quân và cúng luôn Thổ Công
Dân Nam Kỳ thì 23 tháng Chạp chỉ đưa Ông Táo, còn Đất (Thổ) thì cúng riêng ngày mùng 10
Ngày mùng 10, bà con Nam Kỳ mình có tục sẽ làm một mâm cúng cho vị thần thích ngồi ở cái bàn thờ “sát đất” ngoái đầu nhìn ra cửa chánh, đó là đất đai, là Ông Địa
Mâm cúng đó gồm bộ tam sên như tôm, cua, hột vịt, thêm dĩa bún tươi, dĩa rau sống, dĩa trầu cau, đặc biệt Nam Kỳ gốc phải có cá lóc nướng trui
Nhiều người kêu mùng 10 cúng Thần Tài, tôi cực lực bác bỏ và phản đối
Nhìn cách cúng thì biết không phải cúng ông Thần Tài rồi, Thần Tài là một sản phẩm của người Tàu và sau này được đem vô thờ “ké” chung với Ông Địa thôi
Có những câu hỏi kỳ cục kiểu: “Vì sao mọi người thường cúng cá lóc trong ngày vía Thần Tài?”
Và trả lời cũng kỳ cục kiểu: “Từ xưa người dân miền Nam đã coi cá lóc là loài vật mạnh mẽ, mang đến may mắn, lộc vận trong năm mới. Vì vậy, cá lóc nướng trở thành lễ vật được nhiều người dân miền Nam chọn để cúng tiến trong ngày vía Thần Tài”
Cá lóc nướng trui là của chú Thổ
Vì lịch sử Tàu cũng chưa nói tới Ông Thần Tài nào ngồi dưới đất ăn cá lóc nướng trui hết
Trong nhà người Nam Kỳ có Ông Địa tượng trưng cho đất, ngồi bàn thờ sát đất mà ngoài Bắc, ngoài Trung và người Hoa ở các nước khác không hề có tục này
Cá lóc nướng trui là món đặc trưng của ông bà Nam Kỳ mình từ thời khẩn hoang xa xưa
Con cá lóc dưới sông, dưới ruộng còn nhảy xoi xói dưới đìa bắt lên để nguyên con còn đủ ruột gan, vảy cá
Rồi cắm cái cây vô họng nó dựng đứng lên, phủ rơm thui cho nó chín. Khi chín để nguyên con bỏ vô dĩa và đặt trước bàn thờ Ông Địa cúng mùng 10
Có thêm dĩa bún, cùng các loại rau. Cúng xong ăn cá lóc nướng trui với bánh tráng quấn cùng các loại rau dân dã, rau rừng như lá cóc, rau nhái, diếp cá, ngò gai, hẹ, quế vị, lá lụa, trâm ổi, lộc vừng, đọt kim cang, sộp, lá cách, bứa rừng, bứa sông, đọt chiếc, mặt trăng, bằng lăng, trâm sắn cùng với chuối chát, thơm, xà lách, dưa leo và phải chấm nước mắm hoặc mắm nêm
Nướng trui là gì? Là trui trong lửa, trong than nóng. Nó như con dao trui trong lửa đỏ vậy
Cá lóc nướng trui là món thuộc trường phái ẩm thực khẩn hoang Miền Nam
Từ ẩm thực dân gian con cá lóc nướng trui của lưu dân Lục Tỉnh xưa đã lên bàn thờ mùng 10 để thành phong tục tập quán
Nguyên thủy thì tục mùng 10 là cúng chú Thổ, tức đất đai. Người già Nam Kỳ vẫn kêu cúng mùng 10 là cúng đất đai, cúng Tết đất, Tết nhà
Bao đời nay, từ đời ông bà cố tổ, ông bà sơ ông bà cố, ông bà nội ngoại, đời cha và đời con đều như vậy
Biết ơn mảnh đất cho ta có cơm ăn, áo mặc, mảnh đất làm ruộng vườn, mảnh đất cất nhà, mảnh đất chôn ông bà mình
Những khoảnh ruộng Nam Kỳ có lác đác vài lùm mả là bằng chứng vậy
Mái nhà miền Nam um khói chiều lan tỏa đặng cả nhà đề huề bên mâm cơm đơn sơ với rau cải, tôm cá. Không cao lương mỹ vị, nhưng tràn đầy niềm yêu thương nồng đậm của gia đình Nam Kỳ
Người Nam Kỳ kêu con lớn là anh hai, không có anh cả, số hai là lớn nhứt vì dân Nam Kỳ đi khai hoang đất, lấy quẻ Thuần Khôn (đất) làm trọng
Cúng chú Thổ tức cúng chủ đất, cũng là gợi lên hình ảnh người chủ đất cũ là người Khmer (Người Thổ)
Món cúng bắt buộc là con cá lóc nướng trui, sau này có bộ tam sên là cua, tôm hay thịt ba rọi luộc, hột vịt
Chú Thổ ăn bốc, thành ra nguyên mâm cá lóc nướng trui, bộ tam sên cúng đâu có đôi đũa hay muỗng nĩa gì
Chú Thổ gợi ta điều gì?
Nam Kỳ xưa còn được ông bà mình kêu là xứ Đàng Thổ vì đất Nam Kỳ vốn trên danh nghĩa là đất của người Khmer, nói “danh nghĩa” vì Nam Kỳ vốn đất của Phù Nam, sau đó Khmer tuyên bố chủ quyền nhưng dân sống trên đất này rất ít thành ra đất Nam Kỳ xưa gần như vô chủ
Nhưng khi vô trong này, người Việt đã gặp người Khmer bổn địa tóc quắn, da đen, mắt có khoen, đó là người đang sống ở đất Nam Kỳ
Lưu dân Nam Kỳ tìm đất mới đã rất kiên trì, mềm dẻo, hiền hòa, theo lẽ sống an vui, thân thiện và khả năng thích ứng tốt
Người Nam Kỳ đi khai hoang đất, tìm đất mới để sanh tồn mà tạo ra văn minh Nam Kỳ Lục Tỉnh nên đất trong tâm linh xứ này vô cùng quan trọng
Chúng ta nhớ trong những đám cúng kiếng của Nam Kỳ luôn có mâm đất đai, bàn thờ Nam Kỳ luôn có Ông Địa ở giữa nhà
Văn minh Nam Kỳ là văn minh miệt vườn, là di dân mới nên đất quan trọng lắm, cúng đất quan trọng, người mình có buôn bán giống người Tàu đâu mà cúng thần tài đặng mà “mong ước” mua một bốn lời, giàu nứt trứng
Sau này ảnh hưởng người Tàu nên có thờ thêm ông thần tài chung với ông địa, và nhiều người nói cúng mùng 10 là vía thần tài là sau này thôi. Thêm thắt thần tài là cho “ăn ké” chú Thổ rồi bắt chước người Tàu cúng cây mía, sau đó hớt luôn ngày mùng 10 thành “ngày vía thần tài” giống như đảo chánh đất đai vậy
Nhiều người nói cúng bộ tam sên là của ông Thần Tài cũng không đúng
Tam sên cua, tôm và hột vịt luộc cũng là lễ vật cúng đất, bằng chứng là khi động thổ xây nhà và trước khi hạ huyệt chôn cất người chết thì người Nam Kỳ cũng cúng bộ tam sên
Trong phong tục tập quán, người Nam Kỳ gốc và người Việt không cúng cây mía trong ngày mùng 10
Nói cúng mùng 10 là cúng thần tài là đánh tráo khái niệm. Xứ tui vẫn kêu cúng mùng 10 là cúng đất đai hoặc Tết nhà cửa, cúng chú Thổ
Khẳng định lại rằng, Lục Tỉnh cúng mùng 10 tháng Giêng là cúng đất đai, tạ ơn Chú Thổ giữ sung túc, an vui nhà cửa
Người Mỹ có ngày Tạ Ơn diễn ra vào ngày thứ năm của tuần lễ thứ 4 trong tháng 11 thì Lục Tỉnh mình có ngày Tạ Ơn vào Mùng 10 Tháng Giêng
Cúng đất là cúng tạ ơn đất đai cho một mùa bội thu, cho nhà cửa an bề và ghi nhớ những người khai khẩn đã chết trong quá trình hình thành đất Nam Kỳ
Chú Thổ có hình ảnh là Thổ Địa và Ông Tà Nam Kỳ là gốc người Khmer
Cúng cá lóc nướng trui ngày Mùng 10 là một phong tục văn hoá của người Nam Kỳ Lục Tỉnh xưa nay. Đó là món ăn nhắc nhớ nguồn gốc khẩn hoang thời ông bà mình còn làm lưu dân khai khẩn
Đó là nguồn cội của người Nam Kỳ
Tổ tiên ta là ai?
Trước tiên là ông bà cha mẹ trực hệ sanh ra ta, có máu mủ với ta rồi, những người đang ngồi trên bàn thờ giữa nhà đó
Xa hơn, là tất cả những người Miền Nam đi trước đã gầy dựng, bảo vệ, giữ và đòi quyền lợi chánh trị cho mảnh đất này
Nhà văn Bình-nguyên Lộc dạy rằng:
”Một quê hương phải bắt nguồn trong một dĩ vãng lâu đời mà nước mắt và nụ cười của bao thế hệ đã ràng buộc con người vào đất, vào vật, vào người. Đất, có ở lâu, tình đất mới sâu”
Nói gọn lại là đất Nam Kỳ không phải tự dưng trên trời rớt xuống cái chủm cho người Việt, đất này gốc của Phù Nam rồi Khmer và người Việt phải trầy vi tróc da giữ nó, khai phá nó mới có cơm gạo
Xứ Nam Kỳ Lục Tỉnh gần như là một thế giới riêng biệt
Người miền Nam có giọng nói và cách nói riêng biệt, ẩm thực huy hoàng, có quan điểm sống, nhìn nhận cuộc sống và tư duy dân chủ, tự do cũng khác
Chúng ta tự hào là con cháu của Đỗ Thành Nhơn, Võ Tánh, Lê Văn Duyệt, Phan Thanh Giản, Thủ Khoa Huân, Quản Lịch Nguyễn Trung Trực, Trương Vĩnh Ký, Trương Minh Ký, Huỳnh Tịnh Của, Trần Chánh Chiếu …
“Canh trắng, chong đèn soi quá khứ
Viết đời biển lặng tiếp sông trong”.
