Nguyễn Quốc Tấn Trung: “New START” có bán đứng Nga?

Thật ra đọc tin về việc quân đội Ukraine dùng drone để vô hiệu hóa một phần lực lượng không quân Nga khiến mình lo nhiều, cân nhắc ông bạn hàng xóm phương Bắc cũng là một cường quốc drone, trong khi đường biển Việt Nam thì dài, và chiều sâu lãnh thổ của Việt Nam thì gần như không có.

Tuy nhiên đó là câu chuyện khác. Nói về pháp lý, có một số thông tin cho rằng Ukraine chỉ có thể thành công trận này vì New Strategic Arms Reduction Treaty (Hiệp định Cắt giảm Vũ khí Chiến lược Giai đoạn mới – New START) được ký kết giữa Hoa Kỳ và Nga là lý do Nga “buộc phải” thông báo vị trí của các máy bay ném bom hạng nặng (heavy bombers) cho phía Hoa Kỳ. Thậm chí một số tờ báo Việt Nam còn đưa tin những máy bay này luôn phải bị lộ diện, bị gắn chip… để kiểm tra, giám sát bởi hai bên. Hoa Kỳ đưa thông tin này cho Ukraine nên Ukraine mới có trận đánh thành công (?!).

Những thông tin này hơi… tề thiên, nếu một người thật sự đọc (và hiểu) New START vận hành như thế nào. Đó là chưa kể đến việc tình hình từ năm 2023 đã có những thay đổi cơ bản.

Trong bài viết này, Trung gửi đến độc giả một số thông tin tham khảo để hiểu về New START.

1. MỤC TIÊU CỦA New START

Mục tiêu của New START là nhằm kiểm soát và hướng tới hạn chế các vũ khí tấn công chiến lược (strategic offensive weapons), mà quan trọng nhất vẫn là các loại vũ khí hạt nhân nói chung. Điều này được thể hiện trong việc các bên xác lập ba khái niệm chủ chốt của hiệp định là tên lửa đạn đạo liên lục địa (ICBM), tên lửa đạn đạo phóng từ tàu ngầm (SLBM), và đầu đạn hạt nhân (nuclear warheads), từ đó giới hạn số lượng của chúng.

Máy bay ném bom hạng nặng thật ra không phải là đối tượng kiểm soát chính, mà được tính vào chủ yếu vì chúng có khả năng vận chuyển các đầu đạn hạt nhân ở khoảng cách xa, liên lục địa.

Chính vì lý do này, tại Điều III của Hiệp định có hẳn một khoản cho phép các nhóm máy bay ném bom hạng nặng không còn được trang bị hạt nhân nữa (không còn khả năng vì vấn đề công nghệ, hay đã chuyển đổi mục đích sử dụng sang trang bị phi hạt nhân…) được loại trừ ra khỏi phạm vi điều chỉnh của Hiệp định:

“Heavy bombers of the same type shall cease to be subject to this Treaty or to the limitations thereof when the last heavy bomber equipped for nuclear armaments of that type is eliminated or converted, as appropriate, to a heavy bomber equipped for non-nuclear armaments by Part Three of the Protocol to this Treaty.”

Các loại máy bay tấn công khác (cũng là mục tiêu trong chiến dịch của Ukraine) chắc chắn không chịu sự điều chỉnh của hiệp định này.

2. MÁY BAY NÉM BOM HẠNG NẶNG CÓ LUÔN PHẢI “LỘ DIỆN”

Khi nói về việc kiểm soát các máy bay ném bom hạng nặng, cách kiểm soát SỐ LƯỢNG của chúng chủ yếu dựa vào nghĩa vụ thông báo (notification), và khả năng thanh tra lẫn nhau (inspection) của cả hai bên. Các bên cũng được phép sử dụng các Phương tiện Kỹ thuật Quốc gia, hay National Technical Means – NTMs (bao gồm vệ tinh, radar và các công nghệ giám sát…) để bảo đảm tuân thủ hiệp định.

Ngoài ra, cũng có một điều khoản nói về việc hai bên không được phép dùng các biện pháp kỹ thuật để che giấu vị trí của các vũ khí tấn công chiến lược trước các NTMs- cụ thể là Điều X.

Tuy nhiên, điều này tập trung quy định vào việc không che giấu tên lửa đạn đạo liên lục địa, các hệ thống phóng tên lửa, các kho tên lửa đạn đạo phóng từ tàu ngầm, hay các bãi thử hạt nhân… Máy bay ném bom không được nhắc tới vì tính cơ động cao của nó:

“The obligation not to use concealment measures includes the obligation not to use them at test ranges, including measures that result in the concealment of ICBMs, SLBMs, ICBM launchers, or the association between ICBMs or SLBMs and their launchers during testing.”

Hiệp định cũng không có bất kỳ bắt buộc nào trong việc hai bên phải cung cấp thông tin theo thời gian thực (real-time notification) về việc máy bay ném bom hạng nặng của họ ngay ở một thời điểm nào đó đang ở đâu, bay đến chỗ nào, vì đây là các thông tin an ninh tác chiến cơ bản (operational security) và bí mật quân sự.

3. MÁY BAY NÉM BOM HẠNG NẶNG CÓ BỊ GẮN CHIPS THEO DÕI?

Không. Tào lao.

4. QUAN TRỌNG NHẤT – NGA ĐÃ NGỪNG HOÀN TOÀN NGHĨA VỤ THÔNG BÁO TỪ NĂM 2023

Từ tháng 3 năm 2023, ông Sergey Ryabkov (hiện thời là Thứ trưởng Ngoại giao Nga) đã chính thức đơn phương thông báo: “Sẽ không có bất kỳ thông báo nào cả… Mọi thông báo, mọi loại thông báo, mọi hoạt động theo hiệp ước sẽ bị đình chỉ và sẽ không được tiến hành bất kể Hoa Kỳ có lập trường như thế nào.” (Search cụm thì sẽ tìm thấy các nguồn: “There will be no notifications at all… All notifications, all kinds of notifications, all activities under the treaty will be suspended and will not be conducted regardless of what position the U.S. may take.”)

Cũng từ đó đến nay, Hoa Kỳ chưa từng thực hiện được cuộc thanh tra nào trên đất Nga.

Có thể Hoa Kỳ vẫn có thông tin về số lượng và địa điểm của các loại máy bay ném bom hạng nặng của Nga, nhưng đó lại là các nguồn tin tình báo, phải xem xét năng lực phản gián của Nga.

Còn New START thì đã vô tác dụng được hơn hai năm (tức trước khi Ukraine chuẩn bị cho chiến dịch). Không có cơ sở gì để nói vì Nga nghiêm túc tuân thủ hiệp định nên hở sườn để Uraine tấn công.

***

Nhìn chung, dù New START có các quy định để kiểm soát giám sát và xác minh SỐ LƯỢNG các loại vũ khí tấn công chiến lược, nó không kiểm soát được vị trí thời gian thực, bí mật quân sự hay an toàn tác chiến của chúng. Điều này càng đặc biệt đúng đối với máy bay ném bom hạng nặng.

Dù gì đi chăng nữa, cả hai bên đã không còn thực hiện các quy định của New START được hai năm.

Vấn đề đáng kinh ngạc trong thành công của Ukraine ở chiến dịch này là việc họ qua được biên giới Nga, đến các sân bay quân sự cách chiến trường hàng ngàn cây số, rồi bằng cách đó nào vượt qua các hàng rào phòng không của Nga (nghe nói là Nga tự tin quá xa chiến trường nên không trang bị gì cả) để tiêu diệt nhiều máy bay quân sự quan trọng.

Sự lơ là và thiếu sót của Nga chắc chắn không phải là kết quả của New START.

Nguyễn Quốc Tấn Trung