Nguyễn Huy Cường: Thử đi tìm đường cứu … nước & Đời cha bán gạo, đời con khát nước

Thử đi tìm đường cứu …nước

Tình hình vài năm nay và dăm bảy năm sau có những dự báo không mấy an tâm cho tình hình nước ngọt ở vùng Đồng bằng sông Cửu Long. Chỉ riêng tỉnh Kiên Giang có khoảng 30.000 hộ dân thiếu nước sinh hoạt.

Cả vùng này có khoảng nửa triệu hộ dân thiếu nước sinh hoạt trong năm tháng cao điểm mùa khô. 

Lý do chính là do biến động bởi dòng chảy sông Mê Kông đã có nhiều thay đổi, chưa tính đến con kênh Phù Nam bên Cambodia sắp “Trích huyết” sông Mê Kông ngang chừng, cho chảy sang Vịnh Thái Lan.

Loại khó khăn này sẽ là thường trực, kéo dài.

Nhiều vùng tình trạng này đã lặp đi lặp lại năm năm nay.

Hiện nhà nước và các tỉnh đang tính đến nhiều phương án tạo nguồn nước ngọt để phục vụ sản xuất và sinh hoạt cho vùng này. Nhiều biện pháp nóng như chở nước bằng xe ô tô về bán với giá hơn ba trăm ngàn một khối cho người tiêu dùng. Đã có cả một phương án (Bất khả thi là đem nước từ sông Đồng nai về…Bến Tre)

Có nơi nguồn nước ngọt được chở về để bán cho người dân với giá tại bến là 100.000 đồng mỗi khối. Sau đó, tiền công thuê xe để chở mỗi khối nước đến nhà các hộ dân nằm trong khu vực nội ô TP Bến Tre là 100.000 đồng. Như vậy, người dân tại trung tâm của thành phố Bến Tre phải mất 200.000 đồng mới có được một khối nước ngọt sử dụng. Mỗi tháng một gia đình 05 người dùng hết hơn triệu bạc tiền nước!

Căng lắm.

Tôi suy nghĩ nhiều về việc này và loé lên một vài suy nghĩ (chưa thấu đáo) đem trình ra đây để anh chị em và các nhà chuyên môn cùng thảo luận.

Thứ nhất: Lấy nắng làm mưa.

Đầu tư nhà máy sản xuất nước ngọt từ nước mặn.

Đã có những nhà máy kiểu này này bên Bắc Phi, Israel.

Về nguyên lý thì nước biển được bơm qua màng lọc R.O dưới áp lực cao tạo thành dòng nước ngọt tinh khiết và dòng nước muối đậm đặc. 

Giai đoạn sau xử lý, nước sau khi được tách muối thì được ổn định pH, sau đó được khử trùng và đưa vào sử dụng. Phương pháp thẩm thấu ngược tiêu tốn nhiều năng lượng: khoảng 4kWh/được một mét khối nước. (Tôi chỉ sưu tầm, không có điều kiện thẩm định) 

Với 4 kw điện giá đắt nhất cũng chỉ tới 20.000 đồng đã cho một mét khối nước, rẻ hơn giá nước bà con ta phải mua mấy ngày nay nhiều.

Một đặc điểm nữa, mùa khô là mùa thiếu nước ở Nam Bộ nhưng lại là mùa thừa nắng ở đây. Nếu phát triển điện mặt trời rồi lấy điện sản xuất nước thì còn rẻ hơn nhiều. Nếu giá thành dưới 10.000 đ một mét khối cho sinh hoạt là giá có thể chấp nhận được.

Ở Việt Nam cũng đã có những công trình nghiên cứu thành công nhưng nó vẫn nằm trong thư viện của trường đại học.

Hai là lấy …Tượng đài, khẩu hiệu, cổng chào làm nước.

Ai đã đến Singapore đều biết đến “Cây năng lượng”

Singapore là đất nước thiếu nước ngọt quanh năm. Cách đây ba bốn mươi năm, giá một lít nước ngọt đắt không kém một lít bia.

Từ đó họ có thái độ rõ ràng đến việc tích trữ nước.

Họ xây dựng nhiều hầm chứa nước mưa khắp nơi

Đó là những công trình bể chứa ngầm, có cái chỉ chứa được 900 mét khối, có cái chứa 25.000 mét khối.

Những con mương dẫn nước mưa từ khắp nơi về hầm đều sạch sẽ, thoáng không ách tắc. Sau mỗi cơn mưa, 43% nước mưa là hàng triệu mét khối nước được giữ lại để xử lý và cung cấp cho cộng đồng. Điều này cũng giải quyết luôn khâu ngập úng. 

Những cái “Cây năng lượng” là một kiến trúc hình phễu, miệng rộng chừng 20 mét hứng nước chảy về hầm chứa. Cây này vừa tạo cảnh quan đẹp, vừa cảnh báo con người về thái độ với nước, vừa thu gom nước mưa.

Một câu hỏi sẽ đặt ra: Tiền đâu để làm những cái này?

Tôi nghĩ là có.

Nếu bây giờ lấy những khoản tiền này để hướng vào hai kiểu tích nước trên đây tôi chắc rằng muôn dân sẽ nhất trí:

Thứ nhất là tiền có cái tên rất …vô nghĩa là lấy 70% tiền BẢO HIỂM DÂN SỰ BẮT BUỘC với người đi xe gắn máy.

Thứ hai là trich 70% từ “Thuế môi trường” trong giá xăng dầu.

Thứ ba là tiền xây tượng đài, cổng chào quá lố, quá lớn.

Nếu với nước để sản xuất tôi không dám bàn, nhưng với NƯỚC SINH HOẠT cho vùng này, bảo đảm sẽ giải quyết khá ổn bằng 02 sáng kiến này. 

Mỗi người một sáng kiến, dù là sơ giản, cho vùng Nam Bộ hết khát.

***

Đời cha bán gạo, đời con khát nước

Ảnh: Nguyễn Huy Cường.

Nếu bây giờ tập trung truy tìm nguyên nhân chính tạo nên khô hạn, thiếu nước ở Đồng bằng sông Cửu Long thì thật dễ dàng tìm ra vài lí do vừa thực vừa mơ hồ như :

Do biến đổi khí hậu

Do biến động ở thượng nguồn sông Mê Công

Do ý thức người dân trong việc sử dụng nước

Vân vân.

Những nét này cái nào cũng thực nhưng có điều ít ai thấy, nó cũng là cái rất thực, dễ giải thích, dễ thực hiện đó là chính sách “An ninh lương lực” được nhấn mạnh khoảng gần hai chục năm nay.

Bài viết hôm nay sẽ làm sâu sắc vấn đề này.

Để dễ hình dung, ta hãy tưởng tượng đến một vùng nhỏ hơn, là một huyện.

Huyện này mỗi năm tiêu dùng hết 100 tấn lương thực (Tôi giả định nên làm tròn số cho dễ hình dung).

Để tạo được an ninh lương thực, huyện phải sản xuất ra 150 tấn. Nếu mất mùa, sẽ đủ ăn qua một vụ. Là đủ.

Nếu để huyện này phải “bao” an ninh lương thực  cho một …tỉnh, phải sản xuất ra 200 tấn.

Tạm hiểu là gấp hai lần mức tiệu thụ cho dân huyện này.

Còn thì các huyện khác cùng gánh vác.

Trở lại vấn đề sản xuất lương thực và tiêu dùng lương thực ở đồng bằng sông Cửu Long.

Sản xuất lương thực của vùng đồng bằng sông Cửu Long chiếm 49,6% sản lượng cây lương thực có hạt của cả nước, bình quân lương thực có hạt theo đầu người ở đây là 1.360 kg/ năm

Nên biết, về đại thể, mỗi người dân một năm chỉ tiêu thụ hết 150 kg gạo là cao, còn ở vùng đô thị chỉ 50 kg, đã dư. Bình quân theo tính toán của một nhà chuyên môn là khoảng 8 kg/ tháng.

Như vậy, lượng lương thực đồng bằng sông Cửu Long nếu để đáp ứng an ninh luơng thực cho họ rồi còn dư khoảng 1.250 kg mỗi đầu người! 

Khi vươn rộng ra hai chữ “Quốc gia” thì hơi khác.

Thử xem xét, nếu vùng này khó khăn, chỉ sản xuất ra một nửa số thóc trên, là khoảng 650 kg, ăn hết 150 kg, vẫn dư ra nửa tấn, thì sao?

Thì mười bảy trịêu dân đồng bằng sông Cửu Long vẫn “nuôi” được một dân số gấp hơn ba lần dân vùng này, là khoảng 50 triệu người.

Số còn lại làm lấy mà ăn chứ!?. Làm lấy mà giữ gìn An ninh lương thực chứ?

Số 45 tỉnh còn lại trong đó nhiều tỉnh có diện tích nông nghiệp khá lớn như Thái Bình, Vĩnh Phúc, Quảng Nam, Hưng Yên , Hải Dương v.v… họ cùng gánh vác với Đồng Bằng Nam bộ này chứ !?.

Xin ngó sang một đại lượng khác để thấy câu chuyện này thực ra đã vượt ra khỏi mấy chữ cao quý “An ninh lương thực” 

Đó là xuất khẩu gạo.

Việt Nam mười năm nay thường “Nhất thế giới, nhì thế giới” về xuất khẩu gạo!

Nghe rất hào hứng. Nghe rất lạc quan.

Nó vượt ra ngoài cái “Ngưỡng” giữ gìn an ninh lương thực rồi. 

Nhưng.

Cần biết số tiền XUẤT KHẨU bốn năm triệu tấn lương thực mỗi năm ít ý nghĩa về năng lực tài chính lắm. 

Nêu để so sánh cụ thể, nó chưa bằng số tiền ta nhập phân hoá học, nhập các chất tiền chế để sản xuất phân hoá học, thuốc trừ sâu và mua thức ăn gia súc mỗi năm của Thái Lan đâu!.

Ấy là nói chuyện với kiểu “Sông bằng nước phẳng” chứ nếu so với số tiền thất thoát từ vụ Trương Mỹ Lan thì số tiền bán bốn năm triệu tấn này “Không là cái đinh gì” theo cách nói của các cháu tuổi teen.

Cần nói thêm là, như năm 2023 thu được 4,8 tỷ USD từ tiền bán gạo.

Ta thường tưởng là “Tiền bán gạo” là lợi nhuận nhưng đó là nói đại thể. Nếu nhìn sâu số tiền xem như “Lãi” thực của hai giới, giới Doanh nghiệp buôn bán gạo không hơn 500 triệu USD, giới nông dân trồng lúa thì thu được ít hơn nhiều.

Vậy thì số tiền còn lại trong 4,8 tỷ USD kia đi đâu?.

Đó là nột dung cốt lõi trong bài hôm nay. Đó là tiền công lao động thủ công, tiền “bao” cả những vụ mất mùa, sâu bệnh, tiền mua phân hoá học vân vân.

Và tiền bán…nước.

Tôi đã bám rất sâu đề tài này (cùng với Đỗ Hồng Cường, Voọc Hành theo chân nhà khoa học) từ nhiều năm nay và không khó để nhận thấy: Để đáp ứng chủ trương “Tăng một triệu tấn lương thực” ở vùng đồng bằng sông Cửu Long  ta đã bắt đầu bằng cái nhìn dễ dãi theo kiểu ngạn ngữ xứ bắc nói “Càng bở càng đào”.

Ai đó cảm thấy muốn thêm một triệu hay ba triệu tấn gạo ở vùng này dễ như bỡn.

Việc đầu tiên là đắp đê ép dòng sông hẹp lại, đồng ruộng rộng ra để có đất theo …chủ trương.

Có rất nhiều hệ quả xã hội khác mà trong bài này tôi chỉ kể thêm một nét.

Trước chủ trương này hệ sinh thái nước vùng này phong phú vô cùng, sản lượng cũng rất lớn.

Một bác nông dân đi thả lưới ba giờ về, đổ ra sân một đống tôm cá vợ con ngồi lựa vài giờ chưa hết.

Số tôm cá ngon đem bán (Thu nhập cao hơn thóc lúa nhiều) số phụ phẩm còn lại làm mắm, chăn nuôi, thu nhập gia đình rất vững.

Từ ngày đắp đê, sông hẹp lại, tôm cá giảm xuống 20 lần so với trước, cuộc sống khó khăn hơn và con em họ lên thành phố ly hương để bán hương ngày càng nhiều.

Nước.

Vấn đề lớn nhất hiện nay là nước.

Khi chưa đắp đê, chưa đuổi mặt nước đi chơi chỗ khác, thì hai cánh đồng lớn nằm bên sông Tiền, sông Hậu có tư cách là hai hồ chứa nước ngọt khổng lồ.

Nước ngọt từ sông Mê Kông đổ về chỉ hai ba trận mưa cuối mùa mưa đầu mùa khô là lấp đầy hai cái Siêu hồ này. 

Lượng nước này tồn lại “gối đầu” đủ cho dân sinh sống đến mùa mưa năm sau.

Lượng nước này cũng đủ cho nguồn thuỷ hải sản bảo đảm cuộc sống người dân khá vững vàng.

Nhưng, điều tuyệt vời nhất là lượng nước này đủ để tạo sức ngăn chặn nước mặn từ biển xâm thực vào đồng bằng này.

Đó là Sứ mệnh lịch sử, là giá trị không thể tính bằng USD của hai túi nước, hai “Siêu hồ chứa” nói trên.

Khi ta từ chối nguồn lợi này một là liều, hai là chưa …tính đến.

Tôi nghĩ, những tác giả của cú “Tăng một triệu tấn lương thực” dù là cấp nào, dù có học hàm học vị nào nhưng không thể thấu được nội dung này, không thấy được hiện tình hôm nay chỉnh là cái “Quả” của cái “Nhân” có tên “tăng 1 triệu tấn” khi xưa.

Hiện nay,  song hành với hiện tượng này thì còn có vùng café vĩ đại trên Tây nguyên. Mùa khô người ta hút hàng tỷ mét khối nước từ độ sâu hàng vài chục mét để có lượng café hiện nay, có lúc vươn lên hàng hai thế giới!.

Người đời nói “Bể dâu” nhưng với cung cách làm ăn này từ nương cà phê Tây Nguyên có chung nguy cơ thiếu nước với vùng đồng bằng sông Cửu Long là hiển hiện. Dâu sẽ thành bể, bể cạn.

Viết bài này, tôi thề là không phê phán ai, mà chỉ CHỈ RA cái các cụ nói là “Thái quá bất cập” mà thôi.

Thấy, để hiểu ra, không đổ vấy cho trời cho đất.

Thấy để sau này, muốn xây dựng chính sách, làm ơn đi ra ngoài phòng máy lạnh, đến nơi cần thấy.

Ngày 17/4/2024

Nguyễn Huy Cường.