Phúc Lai G.B: Lệnh cấm xuất khẩu xăng dầu trong sáu tháng của Nga Putin nói lên điều gì?

(Vài gạch đầu dòng về cuộc chiến tranh của Putin  ở Ukraine – 9/3/2024)

Mùa thu năm ngoái, Điện Cẩm-Linh đã áp đặt một lệnh cấm tương tự rồi, và lệnh năm nay thực chất là một sự mở rộng hay kéo dài lệnh trước mà thôi. Điều này chắc chắn sẽ gây ấn tượng mạnh vì “cây xăng của thế giới” được cho là thừa để đánh nhau với Ukraine và cả phương Tây luôn, trong một thời gian dài. 

Thực sự, lệnh cấm mới này là một tín hiệu kinh tế rất xấu đối với Nga. Nửa tháng sau khi chúng chiếm được Avdiivka, điều này mang lại cho Ukraine và phương Tây một một niềm vui – to hay bé chúng ta sẽ bàn sau. Đồng thời, lệnh cấm cũng gợi ý một cách rất tinh tế rằng Cẩm Linh đang lo lắng về sự bất mãn đáng kể trong nước. 

Cuộc khủng hoảng xăng dầu ở Nga phức tạp hơn những gì mà ban đầu người ta nghĩ về nó. Đây không chỉ là hậu quả trực tiếp của việc Ukraine tăng cường tấn công vào các cơ sở dầu mỏ của Nga. Nói cho đúng hơn, nó là kết quả nhiều lớp tác động từ cuộc chiến kinh tế phương Tây chống lại Nga kết hợp với đời sống chính trị trong nước Nga trước cuộc bầu cử. 

Trong bài này, chúng ta sẽ xem xét lý do tại sao điều này xảy ra và xem xét tính hợp lý của các lý thuyết khác nhau về lệnh cấm của Nga, bao gồm cả tác động của các cuộc tấn công bằng máy bay không người lái của Ukraine, phức tạp hơn là hậu quả của chính sách trừng phạt kinh tế áp đặt lên Nga… Câu chuyện này liệu có quan hệ với năm bầu cử của Hoa Kỳ, trong khi chắc chắn nó có quan hệ tới cuộc bầu cử “quan trọng hơn nhiều” ở Nga – từ hôm nay đến lúc đó chỉ còn non một tuần. 

Tác động của các cuộc tấn công bằng máy bay không người lái của Ukraine.

– Bước 1: Ukraine tấn công các cơ sở dầu mỏ của Nga.

– Bước 2: Nga có ít dầu hơn cho nhu cầu vận tải trong nước.

– Bước 3: Nga tích trữ dầu cho nhu cầu trên.

Thoạt tiên, chúng ta sẽ thấy 3 bước trên có vẻ hợp lý, nhưng nếu xem xét kỹ thì chưa chắc đã phải là như vậy. Đó là chúng ta nói khơi khơi, một cách hú họa là “dầu” – nhưng “dầu” chính xác là gì? Dầu có cả tỉ thứ, mà đầu tiên phải nhắc đến là dầu thô, thứ hút lên từ lòng đất. Thứ này chiếm phần lớn lợi nhuận từ dầu mỏ và khí tự nhiên của Nga và mặc dù điều này dễ gây nhầm lẫn nhưng dầu thô không nằm trong lệnh cấm trên đây. Các con tàu chở dầu “xám” vẫn sẽ mang về hàng tấn tiền cho Cẩm-linh. 

Tiếp theo mới đến các chế phẩm từ dầu mỏ mà xăng là thứ đầu tiên chúng ta nghĩ đến vì nó là thứ chúng ta có xu hướng sử dụng thường xuyên nhất. Nhưng trong danh mục chế phẩm, còn có những thứ như dầu diesel, dầu hỏa, nhiên liệu cho máy bay phản lực và naphtha. Sản phẩm cuối cùng này không được biết đến rộng rãi. Nó được sử dụng làm dung môi và nguyên liệu để sản xuất các loại nhiên liệu khác nhưng đôi khi khái niệm này cũng có thể dùng để chỉ dầu diesel hoặc dầu hỏa. Đại khái thế, rất phức tạp và rắc rối cho những người ngoại đạo như chúng ta.

Có vẻ như Kyiv đang có một kế hoạch lớn nhằm vào một hệ thống cơ sở hạ tầng nào đó. Đúng là, Ukraine dễ bị quy kết là đang tấn công các cơ sở của Nga – đó là một lựa chọn hợp lý trong bối cảnh nguồn lực sẵn có của nước này còn hạn chế. Nhưng thực tế thì không phải tất cả các cuộc tấn công vào các nhà máy lọc dầu chẳng hạn, người Ukraine đều thừa nhận. Vì vậy, thực chất thì lệnh cấm xuất khẩu dầu của Nga chỉ là một phần hậu quả của các cuộc tấn công của Ukraine, vì lệnh cấm lần trước đã có từ trước khi chiến dịch (nếu có) mà người Ukraine nhắm vào cơ sở hạ tầng kinh tế của Nga.

Chúng ta hãy cùng điểm qua một số cuộc tấn công trong thời gian gần đây.

– Cuộc tấn công ngày 9 tháng 1 đã nhắm vào một kho nhiên liệu, nơi có thể chứa hoặc không chứa xăng.

– Máy bay không người lái ngày 18 tháng 1 đã tấn công một khu phức hợp cảng để xuất khẩu.

– Ngày 19 tháng 1, một kho xăng. Cũng trong ngày 19 tháng Giêng, một nhà máy lọc ra xăng khác bị tấn công.

– Ngày 21 tháng 1: một nhà máy sản xuất naptha.

– 26 tháng 1: một nhà máy sản xuất naptha, dầu nhiên liệu và dầu diesel.

– Ngày 27 tháng 1: một nhà máy lọc xăng lớn nhưng điều đáng chú ý là Ukraine chưa nhận trách nhiệm về thiệt hại ở đây mặc dù sẵn sàng nhận trách nhiệm về các cuộc tấn công khác.

– Cuộc tấn công ngày 29 tháng 1 thất bại nên không tính.

– Ngày 31 tháng 1: một số loại nhà máy lọc dầu nhưng có lẽ các sản phẩm của nó dành cho xuất khẩu.

– Ngày 3 tháng 2: một nhà máy lọc dầu sản xuất naphtha.

– Ngày 9 tháng 2: một nhà máy lọc dầu sản xuất xăng.

– 15 tháng 2: một kho chứa dầu, trong đó có bồn chứa xăng lớn bị phá hủy.

– Ngày 24 tháng 2: một nhà máy thép bị tấn công – không tính.

Bất kể sản phẩm của các nhà máy mục tiêu là gì, những cuộc tấn công như vậy sẽ không gây ra tình trạng thiếu nhiên liệu trong nước. Tuy nhiên, chúng lại giúp Chính phủ của Putin có chỗ để đổ lỗi khi phải áp dụng lệnh cấm xuất khẩu sản phẩm dầu mỏ.

Chính phủ của Putin đang cố chứng minh rằng, tác động của các biện pháp trừng phạt kinh tế từ phương Tây áp đặt lên Nga, gần như không có tác dụng và thậm chí còn làm cho… kinh tế Nga mạnh hơn – theo lời Putin. Nực cười, theo thông báo chính thức của Nga thì lý do của lệnh cấm kéo dài 6 tháng là để có thời gian cho phép các nhà máy lọc dầu tiến hành bảo trì định kỳ. Có việc bảo trì nào kéo dài nửa năm hay không? Đến dân ngoại đạo như tôi cũng không thể tin được vào việc đó. Đâu ra cái chuyện ngộ nghĩnh đến mức, tất cả các nhà máy đóng cửa bảo trì cùng một lúc và tất cả cùng kéo dài 6 tháng, phi lý.

Tất nhiên, các cơ sở lọc dầu cần được bảo trì và các quy trình liên quan có thể mất nhiều thời gian – điều này đúng. 

Nhưng câu hỏi là liệu ngành công nghiệp dầu mỏ nội địa của Nga có tự rũ bùn đứng dậy sáng lòa như “kinh tế Nga càng cấm vận càng mạnh mẽ” hay phụ thuộc vào công nghệ của phương Tây?

Đây mới là yếu tố làm cho câu chuyện trở nên hấp dẫn. Nếu đúng như vậy, thì đó càng là động lực để người Ukraine tiếp tục các cuộc tấn công bằng máy bay không người lái phang vào các nhà máy lọc dầu – khi chúng không thể dễ dàng sửa chữa thì đánh chúng càng sướng! Chưa hết, còn có vấn đề nghiêm trọng là nhân sự nếu việc bảo trì thực sự mất nhiều thời gian như vậy. Nếu nhà máy phải “đắp chiếu,” công ty sẽ cho những nhân viên không liên quan đến quá trình bảo trì kỹ thuật nghỉ việc, và sau đó như thế nào quý vị cũng tự luận ra được, tôi không giỏi về vấn đề này, chỉ xin ngẫm chút thế này thôi:

Hiện nay có một lượng lớn lao động có tay nghề cao đang có nhu cầu muốn chuyển đến các quốc gia Trung Đông, nhất là những nước trong danh sách “thân thiện” – những nơi không bị trừng phạt kinh tế và được trả lương bằng ngoại tệ. Một khi những người đó đã ra đi, liệu sáu tháng sau họ có trở lại hay không?

Mọi thành phần của ngành công nghiệp dầu mỏ của Nga đều đã, đang và sẽ bị ảnh hưởng, tuy nhiên xăng dầu lại là mục tiêu duy nhất của lệnh cấm. Ảnh hưởng của chuyện này đến cuộc bầu cử Hoa Kỳ là như thế nào? Thậm chí ngay trước khi có lệnh cấm (1/3) giá xăng dầu xứ phía Đông nước Lào đã tăng từ 15h hôm 29/2. Giá bán lẻ xăng E5 RON 92 tăng 280 đồng/lít và xăng RON 95 tăng 330 đồng/lít.

Giả thuyết theo hướng này đã khiến một số nhà bình luận trực tuyến tập trung vào cuộc bầu cử tổng thống Mỹ vào tháng 11. Logic đang là, Nga áp đặt lệnh cấm xuất khẩu nhằm nâng giá xăng dầu toàn cầu, cử tri Mỹ nổi giận với người đương nhiệm, từ đó đưa Trump quay lại với Nhà Trắng. Tuy nhiên, có một số vấn đề quan trọng với logic này. Đầu tiên, Nga khó có thể tác động đến giá xăng toàn cầu chỉ với một lệnh cấm như vậy. Họ là nhà sản xuất xăng lớn thứ ba trên thế giới, nhưng chỉ chiếm 4% tổng sản lượng toàn cầu, kém xa so với 15% của Trung Quốc và 37% của Hoa Kỳ. 

Những con số trên đây trả lời luôn câu hỏi, tại sao Nga sản xuất khoảng 12,7% lượng dầu thô của thế giới nhưng chỉ có 4% lượng xăng tinh chế, chính là vấn đề lợi thế so sánh mà các nước phương Tây và các nước khác có được về năng lực công nghiệp hay công nghệ lõi.

Như vậy, giả thuyết có vẻ hợp lý: dù Mỹ là nước xuất khẩu ròng nhưng nguồn cung toàn cầu giảm vẫn sẽ buộc người tiêu dùng Mỹ phải trả nhiều tiền hơn, tuy nhiên, điểm chính ở đây là số tiền tăng thêm sẽ chỉ là thoáng qua do thị phần của Nga chỉ là 4%. 

Điểm làm cho lý thuyết trở nên không hợp lý tiếp theo là thời hạn của lệnh cấm này hoàn toàn không phù hợp: nó kéo dài sáu tháng dự kiến kết thúc trước tháng 9, có nghĩa là bất kỳ ảnh hưởng tối thiểu nào mà Nga gây ra đối với giá cả ở Mỹ sẽ tiêu tan vào thời điểm các cuộc bỏ phiếu thực sự được tiến hành. 

Nếu đây là đòn kinh tế, thì đó là một cách cực kỳ kém hiệu quả để gây thiệt hại kinh tế cho Hoa Kỳ. Cơ mà nền kinh tế cần được quan tâm không phải chỗ đó – có vẻ như lý do chính vẫn lên quan đến cuộc bầu cử của Nga – mọi thứ đang không suôn sẻ lắm đối với Putin. Lạm phát đang gia tăng, và thực tế, giá cả vẫn đang tăng vọt trong nước. Mức tăng giá hàng tháng trong tháng 1 được báo cáo chính thức là 0,8%. Trong 12 tháng, nhờ “niềm vui” kinh tế tăng trưởng theo cấp số nhân, dự kiến sẽ tăng hơn 10% một chút. Trong năm qua, ngân hàng trung ương Nga đã tăng lãi suất lên 16% trong nỗ lực khuyến khích người Nga giữ tiền trong ngân hàng và hút tiền ra khỏi nền kinh tế đang rất… nóng. 

Có một số bằng chứng cho thấy tình thế có thể đang dần dần được thay đổi – Ngân hàng Trung ương Nga đã quyết định không tăng lãi suất vào tháng 2, lần đầu tiên sau 5 tháng – nhưng vẫn còn rất lâu nữa tình hình mới nguội hẳn. Điều quan trọng cần lưu ý là vấn đề tầm kinh tế vĩ mô: tình trạng lạm phát của Nga không còn do các lệnh trừng phạt kinh tế của phương Tây nữa. 

Trước đây, người ta đã đoán khoảng 18 tháng thì các lệnh trừng phạt sẽ có tác động đến Nga, nhưng bây giờ hóa ra không hẳn như vậy, mà chính kế hoạch của Putin đã làm nghiêm trọng thêm tình hình. Bây giờ thì cuộc chiến tranh đã nện đòn trực tiếp vào nền kinh tế Nga. Lý do khiến lạm phát vẫn ở mức tồi tệ là do bản thân chiến tranh dẫn đến việc chính phủ Nga phải chi tiêu điên cuồng để tài trợ cho cuộc chiến.

Do dân chúng trong nước đã phản ứng rất “tích cực” đối với lệnh huy động một phần hồi tháng 9 năm 2022, Bộ Quốc phòng nước này thay vào đó đã cố gắng tuyển dụng bằng cách cung cấp cho những người đăng ký mức lương cạnh tranh. Điều này dường như đang có “tác dụng”: tỷ lệ thất nghiệp ở Nga ở mức 2,9%, còn tốt hơn trước chiến tranh (tôi nhớ là 4,4%, chưa kiểm tra lại). Thật là phấn chấn! 

Liệu Cẩm Linh có bịa đặt con số này để khiến nền kinh tế Nga trông có vẻ tốt đẹp một cách giả tạo hay không? Thật ra, những điều trên đây là hoàn toàn hợp lý. Lý do cho con số 2,9% ở Nga là binh lính đang được gửi đến Ukraine và các nhà máy đang tuyển dụng bất cứ ai có thể để cung cấp cho cỗ máy chiến tranh đang như một con quỷ đói gào thét suốt ngày. Chính phủ Nga có thể in thêm đồng rúp bao nhiêu cũng được để thực hiện kế hoạch đó – và đây dường như chính xác là những gì đang xảy ra. 

Trong lịch sử, Hoa Kỳ đã rơi vào tình thế tương tự trong Thế chiến thứ hai, đó là tỷ lệ thất nghiệp đã giảm xuống mức 1,2% vào năm 1944 – một mức mà các chuyên gia đánh giá là “hết sức ngớ ngẩn”. Đẩy toàn bộ nền sản xuất vào phục vụ chiến tranh là một chính sách kinh tế khủng khiếp. 

Trở lại với Nga Putin. Giá lao động đang tăng lên trong khi nguồn cung cấp hàng tiêu dùng đang được thay thế bằng xe tăng và xe bọc thép chở quân. Và đó là lý do của lạm phát, hàng hóa tiêu dùng trở nên khan hiếm hơn trong khi tiền một mặt bị giữ trong ngân hàng để lấy lãi với những người không lao động, mặt khác lại dồi dào trong tay những người thân của binh lính và cả trong tay công nhân sản xuất xe tăng. Đó chính là tính “khủng khiếp” của nền kinh tế thời chiến giống như của Hoa Kỳ trước đây.

Quay lại với lệnh cấm xuất khẩu xăng dầu – nếu được tiếp xúc với thị trường tự do, các công ty dầu mỏ của Nga sẽ rất thích bán phéng xăng dầu của họ ra nước ngoài để thu ngoại tệ về, tức là những thứ trong két của họ sẽ giữ được giá trị. Nhưng nếu để như vậy sẽ khiến thị trường trong nước khan hiếm xăng dầu, nhất là cuộc chiến tranh ở Ukraine đang là một cỗ máy ngốn nhiên liệu khủng khiếp. Nếu để xuất khẩu xăng dầu xả láng, thì sẽ thiếu xăng trong nước, vì vậy phải cấm, tức là hi sinh quyền lợi của các nhà xuất khẩu xăng dầu. 

Cấm xuất khẩu, đồng nghĩa với việc nhìn chung đất nước thu về ít tiền hơn – không thành vấn đề, vì thị phần xăng dầu của Nga cũng không phải là quá ghê gớm. Cái giá phải trả hoàn toàn xứng đáng khi Putin muốn duy trì trật tự trong nước. Cấm xuất khẩu sẽ làm đảm bảo nguồn cung trong nước, có nghĩa là xăng được giữ ở giá thấp hơn. Và đây là lý do tại sao xăng là mục tiêu của lệnh cấm chứ không phải các loại nhiên liệu khác. Đối tượng của lệnh cấm chính là hướng tới người tiêu dùng: bất cứ ai có ô tô ở Nga đều thuộc nằm lòng giá xăng hàng ngày và ngay lập tức bị tác động bởi biến động giá xăng – và cùng với đó, giữ được họ ủng hộ chế độ hiện tại.Vậy thôi. 

Vì vậy nếu có ai đó nói rằng Điện Cẩm-Linh không hề lo lắng về tình trạng bất ổn trong nước, hãy chỉ cho họ xem, chính cái lệnh cấm này bằng chứng thuyết phục nhất rằng thực sự đang có một mối lo ngại rõ ràng. Cá nhân tôi chưa bao giờ đánh giá cao khả năng sẽ xảy ra một cuộc cách mạng trong lòng nước Nga để lật đổ Putin, mà một trong những lý do của nó là Cẩm-Linh đang thực hiện các biện pháp chủ động kiểu như lệnh cấm này – mà theo tôi thì chúng rất hiệu quả.

Và như thế là tôi vẫn tiếp tục phải nói điều này: cuộc bầu cử tổng thống Nga ngày 15 tháng 3 thực sự quan trọng. Việc chính phủ có thể kiểm soát tổng số phiếu bầu hay không sẽ không liên quan nếu có đủ số người anti-Putin xuống đường – mà lạm phát tràn lan chính là nguyên nhân thúc đẩy mọi người làm điều đó – đặc biệt nếu giá trứng tăng cao.

Bác NTT có nhắn hỏi: sao nhà máy thép lại còn bị tấn công? Thép là cái thứ phục vụ trực tiếp cho chiến tranh, sao không bị tấn công: nòng pháo cũng bằng thép, vỏ xe tăng cũng bằng thép và đặc biệt bây giờ vỏ đạn pháo cũng bằng thép, chứ có làm bằng đồng như ngày xưa đâu. Vì vậy mà cần phải chiếu cố đến nó.

Trên đây có một yếu tố: không phải vụ nào người Ukraine cũng nhận trách nhiệm, theo tôi điều này có lý. Sẽ có những vụ là do bên trong tự phá lẫn nhau, nhưng cũng sẽ có những vụ là nội công ngoại kích. Thú vị kinh khủng.

Tin thêm trong ngày hôm nay theo dõi trên mạng xã hội, đọc cũng… thú vị không kém. Đây là các dòng tít:

Ít nhất 50 máy bay không người lái Ukraine tấn công các mục tiêu trên khắp miền Nam nước Nga.

Máy bay không người lái Ukraine tấn công các mục tiêu ở Taganrog, Nga.

Hãy xem cảnh quay đáng kinh ngạc về các cuộc tấn công bằng máy bay không người lái của Ukraine

Hàng chục máy bay không người lái của Ukraine tấn công các mục tiêu ở Rostov, Belgorod, Kursk và những nơi khác.

Máy bay không người lái Ukraine tấn công suốt đêm qua ở miền nam nước Nga…

Túm lại, hàng chục máy bay không người lái của Ukraine đã tấn công một số mục tiêu khác nhau trên khắp miền Nam nước Nga, vụ việc được cho là cuộc tấn công lớn nhất vào cơ sở hạ tầng của Nga cho đến nay. Hiện nay vẫn chưa có xác nhận chính xác những mục tiêu nào đã bị tấn công, ít nhất một mục tiêu được cho là một nhà máy sản xuất máy bay ở khu vực Taganrog.

Các vụ nổ đã vang lên ở các khu vực Rostov, Belgorod, Kursk và Volgograd. Các thành viên mạng xã hội từ Nga viết rằng cuộc tấn công đáng kể nhất là nhằm vào các tổ hợp phức hợp công nghiệp – quân sự, đặc biệt là tại nhà máy sản xuất máy bay Beriev ở Taganrog, nơi một vài chiếc A-50 đang được tân trang. 

Còn đây là tin của Ukraine: “Đêm 8 rạng sáng 9/3, thành phố Taganrog ở Liên bang Nga được cho là bị máy bay không người lái tấn công ồ ạt, có lẽ mục tiêu là nhà máy nơi máy bay A-50 của Không quân Nga hiện đang được sửa chữa (phục hồi, tân trang). Các kênh điện tín địa phương viết rằng tổ hợp khoa học kỹ thuật hàng không Taganrog có thể bị thiệt hại nặng nề.” – Một quan chức SBU viết trên Telegram.

Về phần mình, Bộ Quốc phòng Nga khăng khăng rằng 47 máy bay không người lái được cho là đã bị đánh chặn và phá hủy trên các khu vực của Nga vào ban đêm: 1 trên vùng Belgorod, 2 trên vùng Kursk, 3 trên vùng Volgograd và 41 trên vùng Rostov. 

Ban chiều, sau khi bài “Nga bắt đầu sản xuất hàng loạt bom lượn nặng 1,5 tấn “khủng nhất” FAB-1500-M54” lên sóng, anh bạn Hắc công tử bạn tôi nói: Ukraine phải có kế hoạch tấn công ồ ạt vào các sân bay của Nga cho máy bay nó què bớt đi – tôi bận quá chỉ trả lời: đồng ý tuyệt đối. Tuy nhiên hôm trước anh phát ngôn lực lượng Phòng không – Không quân Ukraine đã nói: “Từ khi chiếc A-50 thứ hai bị bắn hạ, số vụ ném bom lượn của Nga giảm hẳn đi.” Trước đó tôi cũng đã báo cáo: không có cái A-50 này thì máy bay Nga vừa mù lại vừa điếc, chính nó là thứ chỉ thị mục tiêu cho máy bay Sung-khui ném bom lượn. Vì vậy chỉ cần tẩn cái thứ đó, là đã đỡ được bao nhiêu nguy cơ rồi. Thêm một yếu tố nữa: nếu A-50 không có hoặc ít, thì khả năng phát hiện máy bay tiêm kích Ukraine cũng được đưa về số KHÔNG hoặc số ÂM, lúc đó mới thực sự là làm chủ bầu trời.

6 ngày nữa là bầu cử Cuội.

Phúc Lai G.B