Nguyễn Xuân Thiệp: Tựa tập thơ ba nhà thơ nữ…
Thanh Hà: Mỹ khai mào chiến tranh thương mại : Quốc tế xa lánh đồng đô la?
Chính sách bảo hộ của chính quyền Trump, khiêu chiến với gần như toàn cầu, liệu có đe dọa vị thế của một đơn vị tiền tế quốc tế mà đồng đô la đã chinh phục được từ 80 năm qua? Theo giáo sư Jérôme Héricourt, đại học Evry-Paris Saclay, trước mắt, kể cả đồng euro hay nhân dân tệ, chưa một đơn vị tiền tệ nào sẵn sàng đảm nhiệm vai trò ngoại tê dự trữ cho thế giới.
Ngay từ đầu nhiệm kỳ 2, tổng thống Trump liên tục dùng thuế hải quan để uy hiếp các đối thủ và đối tác thương mại. Trung Quốc, Canada và Mêhicô là ba mục tiêu đầu tiên đã bị nhắm tới. Liên Hiệp Châu Âu, Brazil là những nạn nhân tiếp theo trong danh sách đen của Nhà Trắng.
Trên nguyên tắc, đến ngày 01/04/2025, các cơ quan của chính phủ liên bang, các bộ phải đệ trình lên tổng thống « kết quả điều tra về các mối quan hệ và hiệp định thương mại của Hoa Kỳ với phần còn lại trên thế giới ». Đây là cơ sở để chính quyền Washington áp dụng chính sách thương mại « chính xác và hiệu quả ». Mỹ cần thu hẹp thâm thủng mậu dịch đã lên tới gần 1.000 tỷ đô la năm ngoái.
Nhiều lý do để quốc tế xa lánh đô la
Tổng thống Trump đã khẳng định « thuế quan » là từ ngữ đẹp nhất trong tự điển và xem đây là vũ khí lợi hại nhất để đánh gục kẻ thù, là công cụ đàm phán hiệu quả nhất để giải quyết mọi vấn đề, kể cả những hồ sơ về địa chính trị hay quân sự. Quan điểm này có khuynh hướng khiến cộng đồng quốc tế « xa lánh đô la ».
Thứ nhất là tấm gương của Nga. Do tổng thống Vladimir Putin đưa quân xâm chiếm Ukraina từ 2022, hàng trăm tỷ đô la dự trữ ngoại tệ của Nga bằng đô la ở hải ngoại bị phong tỏa. Trao đổi mậu dịch với Nga bằng đô la đã trở nên vô cùng khó khăn.
Lý do thứ hai: chính nhờ đô la là một đơn vị dự tiền tệ dự trữ quốc tế mà Hoa Kỳ có nhiều lợi thế và cả quyền « sinh sát » trong tay. Thí dụ như hồi 2018, trong nhiệm kỳ đầu, tổng thống Trump rút Mỹ ra khỏi hiệp định hạt nhân Iran, tái lập các biện pháp trừng phạt Teheran và cấm tất cả những ai giao thương với Iran làm ăn với Mỹ. Lập tức các tập đoàn của châu Âu vừa bắt đầu hợp tác trở lại với Iran vội vã rút khỏi quốc gia Hồi Giáo này vì biết rằng Washington có thể áp dụng nguyên tắc « ngoài lãnh thổ » cho phép tư pháp Hoa Kỳ truy tố bất kỳ một doanh nghiệp nào trên thế giới không tuân thủ luật pháp của Hoa Kỳ, trong đó có việc sử dụng đô la. Cũng chính vì thế mà lãnh đạo điện Kremlin năm ngoái đã lên án Hoa Kỳ « sử dụng đô la như một vũ khí quân sự ».
Lý do thứ ba là ngày càng có nhiều tiếng nói trong hàng ngũ các nền kinh tế đang trỗi dậy phản đối thế bá chủ của đô la trên trường quốc tế, đứng đầu là Trung Quốc. Mùa thu năm 2024, trước bầu cử tổng thống Hoa Kỳ, khối BRICS (gồm 5 nước thành viên ban đầu là Brazil, Nga, Trung Quốc, Ấn Độ và Nam Phi và nay đã chính thức kết nạp thêm nhiều thành viên mới) « nghiêm túc nghiên cứu khả năng phi đô la hóa ».
Mỹ không thể mất quyền sinh sát nhờ đô la
Lập tức ứng viên tổng thống Cộng Hòa Donald Trump đòi « áp thuế quan 100 % nhắm vào những quốc gia nào dám tách rời khỏi đồng đô la ».
Trên thực tế, từ nhiệm kỳ trước của ông Trump và những năm dưới thời chính quyền Biden, Nga, Trung Quốc bắt đầu đi tìm những « giải pháp thay thế đồng đô la » trong các giao dịch song phương với các bạn hàng quốc tế. Ả Rập Xê Út chẳng hạn đã cam kết mở rộng cac khoản giao dịch với Bắc Kinh bằng đồng nhân dân tệ khi xuất khẩu năng lượng cho Trung Quốc.
Nguy cơ bất ổn tài chính
Ngoài yếu tố căng thằng về địa chính trị, viễn cảnh chính sách thương mại của Donald Trump gây bất ổn cho toàn cầu cũng khiến một phần của thế giới thận trọng hơn với đồng đô la Mỹ.
Trả lời RFI Việt ngữ, giáo sư Jérôme Héricourt, thuộc đại học Evry-Paris Saclay, cố vấn khoa học trung tâm nghiên cứu Pháp CEPII, phân tích :
« Donald Trump nhậm chức hôm 20/01/2025 trong sự hứng khởi. Mọi người chờ đợi chính quyền mới sẽ giảm thuế, tạo lực đẩy cho các công ty của Mỹ. Hoa Kỳ đứng trước nhiều hứa hẹn tươi sáng về kinh tế. Nhờ vậy, chỉ số chứng khoán đã tăng mạnh, đồng đô la lên giá. Đặc biệt là khi so sánh với Liên Hiệp Châu Âu thì viễn cảnh của khối 27 nước thành viên có nhiều dấu hiệu lo ngại : tăng trưởng đình đốn, xung đột Ukraina ngay sát cạnh kéo dài… Thế rồi ở Nhà Trắng, ông Trump loan báo một loạt các đòn thuế quan, kèm theo đó là sắc lệnh trục xuất người nhập cư bất hợp pháp. Cả hai biện pháp này có khuynh hướng đẩy lạm phát ở Hoa Kỳ lên cao. Giới tài chính dự trù Mỹ bị lạm phát và trong trường hợp đó, Ngân Hàng Trung Ương sẽ phải tăng lãi suất chỉ đạo. Hậu quả kèm theo là đô la lại càng có giá hơn nữa so với ngoại tệ khác.
Thực tế cho thấy là từ gần hai tháng qua, chính quyền Trump tuyên chiến với hết nước này đến nước khác để rồi lại tạm ngưng áp dụng các biện pháp mạnh tay đó trong một vài tuần… Những tuyên bố gần như hàng ngày của lãnh đạo Nhà Trắng về thuế quan gây bất ổn cho thương mại toàn cầu và ảnh hưởng trực tiếp đến kinh tế Mỹ. Chỉ số S&P500 trượt giá hơn 5 %. Donald Trump đổi ý như chong chóng và chính sách của ông rất khó lường. Đó là điều giới đầu tư chứng khoán tối kỵ. Thị trường tài chính cũng như đô la mất giá. Đô la mất giá so với đồng euro của châu Âu chẳng hạn
Chi nhánh của Cục Dự Trữ Liên Bang Hoa Kỳ ở Atlanta vừa hạ dự báo tăng trưởng cho quý 1 năm 2025 và thậm chí chờ đợi là GDP của Hoa Kỳ trong ba tháng đầu năm bị sụt giảm. Đây là một sự điều chỉnh quá đột ngột vì cách nay không lâu, cũng định chế này dự báo GDP của Mỹ trong quý 1 tăng hơn 2 %. Hai yếu tố giải thích cho sự thay đổi nói trên: cán cân thương mại của Hoa Kỳ trong thời gian qua bị thâm hụt nặng hơn, tiêu thụ nội địa sụt giảm. Một chính sách kinh tế bất định cộng thêm với các chỉ số không mấy khả quan về tình trạng kinh tế của Hoa Kỳ khiến đô la bị mất giá. Trong khi đó thì châu Âu lại có những thông báo chuẩn bị ồ ạt đầu tư thêm hàng trăm tỷ euro để tái vũ trang… ».
Cơ hội lớn cho nhân dân tệ của Trung Quốc?
Chính sách thuế quan của Washington liệu có thể làm suy yếu uy tín của đồng đô la và qua đó tăng thêm cơ hội cho đồng nhân dân tệ của Trung Quốc trở thành một đơn vị dự trữ của thế giới hay không?
Chuyên gia về tiền tệ đại học Evry-Paris Saclay Jérôme Héricourt trả lời là không:
« Phi đô la hóa đơn giản là khi vị trí của đồng đô la trong hệ thống kinh tế, tài chính quốc tế bị thu hẹp lại. Đô la hiện tại là đơn vị tiền tệ quốc tế và đã chinh phục được vị trí này từ sau Thế Chiến Thứ Hai nhờ Hoa Kỳ trở thành nền kinh tế số 1 toàn cầu. Hiện tại đô la Mỹ thống lĩnh kinh tế, thương mại và tài chính trên thế giới. Nếu bị mất ưu thế này, đồng tiền của Mỹ sẽ không còn là một phương tiện dự trữ giá trị, không còn là đơn vị thanh toán phổ biến nhất trong các hoạt động giao thương quốc tế.
Trở lại câu hỏi, chính sách của Donald Trump có khiến mọi người xa lánh đô la, và liệu rằng một đơn vị tiền tệ nào khác có thể soán ngôi của đồng tiền Mỹ hay không? Tôi cho là trong ngắn hạn, câu trả lời là không. Chỉ cần nhìn vào cấc thống kê về kinh tế vĩ mô trong hai thập niên đầu thế kỷ 21, chúng ta thấy ngay vị thế áp đảo của đô la.
Tại Châu Mỹ, 87 % giao thương được thanh toán bằng đô la ; tỷ lệ này là 75 % tại khu vực Châu Á -Thái Bình Dương và là 80 % tại phần còn lại trên thế giới. Riêng Liên Âu nhờ có đồng euro nên 2/3 giao thương của châu lục này được thành toán bằng đồng tiên chung châu Âu.
Trong lĩnh vực ngân hàng, 60 % các khoản tín dụng được cấp bằng đô la và khi mà một quốc gia nào đó phat hành công trái phiếu bằng ngoại tệ, thì 70 % là công trái phiếu được phát hành bằng đô la. Cần nói thêm là 88 % các khoản giao dịch ngoại tệ sử dụng đô la. Cho tới nay, đông tiền Mỹ chiếm 58 % dự trữ ngoại tệ trên toàn cầu ».
Cơ hội lớn cho nhân dân tệ của Trung Quốc?
Giáo sư Héricourt không tin đây là cơ hội để đồng tiền Trung Quốc thay thế vai trò của đô la :
« Thành thử câu hỏi đặt ra là trong hoàn cảnh đó, liệu có đơn vị tiền tệ nào đủ sức cạnh tranh để thay thế đồng đô la? Thử hỏi hiện tại có đơn vị tiền tệ nào hội đủ các điều kiện của một đồng tiền quốc tế, có nghĩa vừa là một phương tiện trao đổi được chấp nhận rộng rãi trong các khoản giao dịch quốc tế, vừa là một thước đo để tính toán giá trị của hàng hóa- dịch vụ, vừa là một phương tiện dự trữ giá trị. Đồng tiền chung châu Âu được sử dụng từ 25 năm nay vẫn không đủ sức đảm nhiệm vai trò này – euro thành công trên nhiều phương diện khác, nhưng để trở thành một đồng tiền quốc tế như đô la thì không.
Chúng ta có thể nghĩ đến đồng nhân dân tệ Trung Quốc hay không? Cũng có thể, bởi vì Trung Quốc hiện nay là một cường quốc kinh tế của thế giới. Dù vậy đồng tiền của Trung Quốc không phải là một phương tiện được trao đổi tự do trên trường quốc tế. Bắc Kinh muốn kiểm soát các luồng vốn thanh toán bằng nhân dân tệ. Ngày nào mà Trung Quốc còn chưa sẵn sàng để đồng tiền quốc gia được tự do trao đổi trên trường quốc tế, thì chưa thể nói là đồng nhân dân tệ sẽ lấp vào chỗ trống của đô la.
Tôi không tin là Trung Quốc sẽ chóng thay đổi để nhân dân tệ được sử dụng như một phương tiện thanh toán trong các hoạt động thương mại, tài chính… Trong ngắn hạn tôi không tin đồng tiền Trung Quốc là một đối thủ có thể cạnh tranh với đô la Mỹ ».
Với hơn một chục nhà tỷ phú Mỹ đang cố vấn cho Nhà Trắng trên hồ sơ kinh tế hoặc trực tiếp tham gia nội các Donald Trump (bản thân tổng thống Hoa Kỳ cũng là một nhà tỷ phú dù đã 6 lần suýt phá sản), khó có thể tin rằng Washington dễ chấp nhận để mất đi các lợi thế của đô la trên bàn cờ quốc tế cả về mặt tài chính lẫn thương mại.
Không có đồng đô la, Mỹ không thể nào có thể ngồi trên một núi nợ công 36.000 tỷ đô la mà gần ¼ là do các chủ nợ ngoại quốc nắm giữ. Không có đô la, Hoa Kỳ cũng sẽ không thể giữ được ổn định tài chính, tiếp tục thống trị hệ thống tiền tệ quốc tế.
Nguồn: RFI
