Từ trái: Vladimir Putin, Bashar al-Assad, Ali Khamenei Abu Mohammad…
Tổ chức Theo dõi Nhân quyền: Việt Nam: Hãy hủy bỏ các điều luật tai hại về mạng internet
Nhà cầm quyền xiết chặt thêm quyền tiếp cận thông tin và quyền tự do biểu đạt
(Bangkok) – Hôm nay, Tổ chức Theo dõi Nhân quyền phát biểu rằng chính quyền Việt Nam cần hủy bỏ một nghị định hà khắc mới được ban hành có nội dung xiết chặt việc quản lý sử dụng mạng internet và Bộ luật An ninh mạng năm 2018. Văn bản này, có nội dung gây hại tới quyền tiếp cận thông tin và quyền tự do biểu đạt ở Việt Nam, sẽ bắt đầu có hiệu lực từ ngày 25 tháng Mười hai năm 2024.
Tháng Mười một vừa qua, chính phủ Việt Nam ban hành Nghị định 147 nhằm kiểm soát việc sử dụng và cung cấp các dịch vụ và thông tin trực tuyến. Nghị định này mở rộng khả năng kiểm soát của chính quyền đối với việc tiếp cận thông tin trên mạng internet với các lý do mơ hồ như “an ninh quốc gia,” “trật tự xã hội,” và ngăn ngừa vi phạm “đạo đức, thuần phong mỹ tục” Việt Nam. Nhà cầm quyền Việt Nam đã liên tục lạm dụng những mục đích kiểu như thế để đàn áp bất đồng chính kiến. Nghị định này yêu cầu các nền tảng mạng xã hội đang cung cấp dịch vụ tới người sử dụng ở Việt Nam phải lưu trữ dữ liệu về người sử dụng và cung cấp các dữ liệu đó cho chính quyền khi có yêu cầu, và gỡ bỏ bất cứ nội dung gì mà chính quyền cho là “nội dung vi phạm pháp luật” trong vòng 24 tiếng.
“Nghị định 147 mới ban hành và các điều luật an ninh mạng khác của Việt Nam chẳng bảo vệ được người dân trước các mối lo về an ninh mạng đúng nghĩa mà cũng chẳng thể hiện sự tôn trọng các quyền cơ bản của con người,” bà Patricia Gossman, Phó Giám đốc Ban Á châu của Tổ chức Theo dõi Nhân quyền nói. “Vì công an Việt Nam coi bất cứ ý kiến phê phán nào đối với Đảng Cộng sản Việt Nam là một vấn đề an ninh quốc gia, nên nghị định này sẽ tạo thêm cho họ một công cụ nữa để đàn áp bất đồng chính kiến.”
Nghị định 147 yêu cầu “các tổ chức, doanh nghiệp và cá nhân nước ngoài” phải xác thực tài khoản của người sử dụng bằng số điện thoại hoặc số định danh cá nhân, làm lộ diện những người bất đồng chính kiến, thường đăng tin bài ẩn danh vì sợ nguy cơ bị bắt.
Điều 23 của nghị định yêu cầu “các tổ chức, doanh nghiệp, cá nhân nước ngoài” cung cấp thông tin xuyên biên giới sử dụng dịch vụ lưu trữ dữ liệu ở Việt Nam hoặc có hơn 100,000 lượt truy cập từ người sử dụng ở Việt Nam phải:
- Lưu trữ thông tin của người sử dụng dịch vụ từ Việt Nam khi đăng ký tài khoản mạng xã hội, bao gồm họ và tên, ngày tháng năm sinh, số điện thoại di động tại Việt Nam, và cung cấp thông tin đó cho Bộ Thông tin và Truyền thông, Bộ Công an, hoặc các cơ quan có thẩm quyền khi có yêu cầu.
- Kiểm tra, giám sát và loại bỏ thông tin, dịch vụ, ứng dụng vi phạm pháp luật quy định tại Điều 8 Luật An ninh mạng, vốn có quy định cấm quá rộng đối với mọi ý kiến phê phán hay chống đối chính phủ trên mạng, và các luật khác, trong vòng 24 giờ kể từ khi có yêu cầu của các Bộ nêu trên hoặc các cơ quan thẩm quyền khác, và trong vòng 48 giờ từ khi nhận được khiếu nại của những người sử dụng khác ở Việt Nam.
- Bảo đảm chỉ những tài khoản đã xác thực bằng số điện thoại hoặc số định danh cá nhân mới được đăng tải thông tin (viết bài, bình luận, livestream) và chia sẻ thông tin trên mạng xã hội;
- Cung cấp công cụ tìm kiếm, rà quét nội dung theo yêu cầu của Bộ Thông tin và Truyền thông, Bộ Công an.
- Khóa tạm thời các tài khoản, trang cộng đồng, nhóm cộng đồng, kênh nội dung thường xuyên cung cấp nội dung vi phạm pháp luật. Khóa vĩnh viễn nếu bị khóa tạm thời từ 03 lần trở lên.
Nếu các tổ chức, doanh nghiệp và cá nhân nước ngoài không tuân thủ đầy đủ các quy định này, nhà cầm quyền Việt Nam đe dọa sẽ áp dụng các “biện pháp kỹ thuật,” như ngăn chặn toàn bộ nội dung, dịch vụ hay ứng dụng và tiến hành “xử phạt vi phạm hành chính” để thực thi quy định pháp luật.
Nghị định 147 cũng bao gồm những quy định có vấn đề khác. Điều 6 yêu cầu các chủ điểm truy nhập internet công cộng, như khách sạn, nhà hàng, sân bay và các điểm công cộng khác, phải không cho phép những người sử dụng internet thực hiện các hành vi bị cấm như “tuyên truyền chống nhà nước.” Nghị định này không nói rõ những chủ điểm truy cập này phải làm gì để ngăn chặn những hành vi như thế, hoặc nếu có xảy ra các hành vi đó thì họ sẽ bị xử phạt thế nào.
Điều 9 của nghị định nêu ra yêu cầu bắt buộc để đăng ký tên miền .vn là “không có cụm từ xâm phạm đến lợi ích quốc gia,” “phải phù hợp với đạo đức xã hội,” và “không có các cụm từ dễ gây nhầm lẫn là cơ quan báo chí hoặc sản phẩm báo chí nếu chủ thể đăng ký sử dụng không phải là cơ quan báo chí.”
Điều 36 quy định rằng “chủ tài khoản, chủ kênh nội dung, chủ trang cộng đồng, người quản trị nhóm cộng đồng trên mạng xã hội không được đặt tên tài khoản, trang, kênh, nhóm giống hoặc trùng với tên cơ quan báo chí hoặc có những từ ngữ (bằng tiếng Việt hoặc tiếng nước ngoài tương đương) có thể gây nhầm lẫn là cơ quan báo chí hoặc hoạt động báo chí như: Báo, đài, tạp chí, tin, tin tức, phát thanh, truyền hình, truyền thông, thông tấn, thông tấn xã…,” và yêu cầu người quản trị trang cộng đồng, nhóm cộng đồng hoặc kênh nội dung phải “gỡ bỏ thông tin vi phạm pháp luật” trong vòng 24 giờ kể từ khi có yêu cầu của Bộ Thông tin và Truyền thông, Bộ Công an và các cơ quan có thẩm quyền khác.
Tổ chức Theo dõi Nhân quyền nói rằng Nghị định 147 không đáp ứng được các tiêu chuẩn nhân quyền quốc tế theo nhiều khía cạnh. Các tiêu chuẩn quốc tế quy định rằng bất cứ một sự hạn chế nào đối với quyền tự do biểu đạt phải là cần thiết để thực hiện một mục đích chính đáng và phải được trình bày đủ độ chính xác để cá nhân có thể dựa vào đó mà điều chỉnh hành vi của mình cho thích hợp.
Các tiêu chuẩn nhân quyền quốc tế quy định rằng yêu cầu truy cập dữ liệu người sử dụng phải được thông qua bởi một cơ quan độc lập, sau khi xem xét từng trường hợp riêng để xem yêu cầu đó có cần thiết và tương xứng hay không, và yêu cầu đó có thể bị khiếu nại và từ chối. Nghị định 147 tăng cường thêm các biện pháp thực thi của Luật An ninh mạng Việt Nam, trong đó có việc yêu cầu gỡ bỏ nội dung đơn phương và chóng vánh, là điều gây quan ngại đặc biệt vì chính bản thân bộ luật nói trên đã không đáp ứng được các tiêu chuẩn nhân quyền quốc tế.
Nghị định 147 là văn bản mới nhất trong hàng loạt các văn bản pháp luật và dưới luật có nội dung hạn chế việc sử dụng và truy cập mạng internet ở Việt Nam. Năm 2018, Việt Nam thông qua bộ Luật An ninh mạng nhiều vấn đề, gây ra biểu tình ở nhiều nơi trên toàn quốc, bị công an phản ứng với bạo lực quá mức. Năm 2024, tổ chức Freedom House liệt kê Việt Nam là một quốc gia không có tự do internet.
Năm 2024, các tòa án do chính quyền kiểm soát ở Việt Nam đã kết tội ít nhất là 36 người và xử tù họ nhiều năm vì các bài đăng hay phát trực tiếp họ tạo trên các nền tảng internet đã phê phán các việc làm hoặc chính sách của chính phủ. Tất cả những người này đều bị truy tố với tội danh “tuyên truyền chống nhà nước” theo điều 117 hoặc “lợi dụng quyền tự do dân chủ xâm phạm lợi ích nhà nước” theo điều 331 của bộ luật hình sự Việt Nam.
Việt Nam đã tình nguyện đăng cai lễ ký kết Công ước phòng chống tội phạm mạng của Liên Hiệp Quốc vào năm 2025. Bản công ước quá nhiều vấn đề này sẽ dễ dàng trở thành một công cụ tối tân để theo dõi và hợp tác xuyên biên giới về hàng loạt các hành vi hình sự mà không có sự bảo đảm tương xứng về nhân quyền. Tổ chức Theo dõi Nhân quyền phát biểu rằng hồ sơ của Việt Nam về đàn áp bất đồng chính kiến trên mạng khiến quốc gia này xứng đáng làm chủ nhà của lễ ký kết công ước nói trên.
“Việt Nam cần hủy bỏ Nghị định 147 và Luật An ninh mạng có nội dung vi phạm nhân quyền, và phóng thích tất cả những người đang bị giam giữ vì đã thực thi quyền tự do biểu đạt trên mạng internet,” bà Gossman nói. “Lãnh đạo Việt Nam nên đối xử với quyền tự do biểu đạt như một quyền cơ bản của con người cần được bảo đảm chứ không phải để bóp nghẹt.”
