Uyên Nguyên: Nửa Thế Kỷ Một Vết Hằn…

(Nhân đọc lại ‘Chiến tranh, tình yêu, hoài niệm
và truyện ngắn Võ Hồng’ của thầy Tuệ Sỹ)

Cuộc chiến nào rồi cũng đến hồi kết thúc, nhưng lòng người vẫn như cánh chim lạc bầy, ngơ ngác tìm về nơi trú ẩn giữa những cơn giông bão mơ hồ của hận thù và tha thứ. Nửa thế kỷ đã trôi qua kể từ ngày đất nước không còn vang lên tiếng súng, nhưng vết hằn năm tháng vẫn âm thầm đau nhức, chập chờn như sương khói quấn quýt buổi hoàng hôn. Võ Hồng (5 tháng 5 năm 1921 – 31 tháng 3 năm 2013), người kể chuyện bằng những thanh âm nhỏ nhẹ từ sâu thẳm cõi lòng quê hương, có lẽ từng thấu hiểu hơn ai hết nỗi niềm ấy—nỗi niềm của một dân tộc bị chia cắt bởi chiến tranh, rồi lại bị chia cắt bởi hòa bình.

Qua văn chương Võ Hồng, ta bắt gặp những vết tích đời sống bình dị, thấm đẫm tự tình quê hương. Đó là tiếng chim tu hú gọi mùa hè về, là những bãi đất hoang im lặng mọc đầy hoa bươm bướm tím, là bờ ruộng, bến nước, là những bóng người quê lam lũ chờ mùa gặt hái trên cánh đồng hiền lành thơm mùi lúa mới. Những hình ảnh ấy tưởng chừng rất đỗi giản dị, nhưng lạ lùng thay, chính nó lại trở thành nỗi ám ảnh day dứt nhất của một thế hệ đã sống qua những ngày khốc liệt, tận cùng bi ai.

Chiến tranh đã ngưng tiếng súng từ lâu, nhưng tiếng lòng con người vẫn chưa thể nguôi ngoai. Những ý thức hệ tương tàn, những hoài nghi và oán giận vẫn còn đó, âm thầm hiện hữu trong thâm tâm, dai dẳng như những cơn đau không dứt. Chúng ta tưởng rằng thời gian đủ dài để chữa lành vết thương lịch sử, nhưng có lẽ, vết thương của tâm thức con người còn phức tạp hơn rất nhiều so với một vết thương trên da thịt. Đó là một vết thương vô hình, âm thầm nhỏ máu, âm thầm đau nhức, không thể khâu vá bằng bất cứ chỉ khâu nào ngoài sự bao dung và đồng cảm. Trong nỗi khắc khoải ấy, còn vang lên lời thơ thầy Tuệ Sỹ nhắc nhớ một khúc đoạn trường Việt Nam:

“Một bước đường thôi nhưng núi cao
Trời ơi mây trắng đọng phương nào
Đò ngang neo bến đầy sương sớm
Cạn hết ân tình, nước lạnh sao?

Một bước đường xa, xa biển khơi
Mấy trùng sương mỏng nhuộm tơ trời
Thuyền chưa ra bến bình minh đỏ
Nhưng mấy nghìn năm tống biệt rồi.”
(trích Tống Biệt Hành, Nha Trang, 77)

Có lẽ, ẩn sau mỗi dòng thơ ấy là cả một hành trình dài đằng đẵng của dân tộc, hành trình mong bước qua những chia ly bất tận, những hờn giận chất chồng, để tìm về nơi cội nguồn yêu thương. “Mấy nghìn năm” trong thơ Tuệ Sỹ, không chỉ là ẩn dụ cho những xa cách và phân ly, mà còn gợi nhắc về một nền văn hiến Việt Nam trải dài hàng thiên niên kỷ, hun đúc tâm hồn Việt kiên nhẫn giữ gìn và tha thiết thương yêu. Và trong ánh bình minh của ngày hòa bình, liệu rằng trái tim chúng ta đã thực sự quay về gặp nhau, hay còn đó “mấy nghìn năm tống biệt”?

Thầy Tuệ Sỹ từng viết về nhà văn Võ Hồng với lời văn nhẹ nhàng, thanh thoát và sâu lắng. Cũng từ nơi này, ta tìm thấy một loại hình ngôn ngữ không bị gò bó, giàu chất thơ và thâm trầm suy nghiệm. Đọc để cảm thấu Võ Hồng, cùng lúc nhận ra chiến tranh và tình yêu đều phi lý như nhau; chúng mọc lên từ cùng một mảnh đất của nỗi đau, đều phát triển trong những hoàn cảnh bất toàn, bất trắc, và cuối cùng đều để lại một miền hoài niệm khôn nguôi trong lòng người.

50 năm sau, ta nhìn lại cuộc chiến ấy bằng cái nhìn trầm mặc cây rừng, sâu lắng hơn. Văn chương Võ Hồng và tâm tình của Thầy Tuệ Sỹ vẫn còn đó, như một lời nhắc nhở rằng chúng ta không thể xóa bỏ quá khứ bằng sự lãng quên, mà chỉ có thể hóa giải bằng sự thấu hiểu và yêu thương. Quê hương mãi mãi là quê hương, dù trải qua bao đổi thay về thể chế, về lòng người, về những cuộc chạy đua cơ khí và kỹ thuật; nhưng tận sâu thẳm trong tâm hồn Việt Nam, vẫn còn đó nỗi nhớ mênh mông, dịu dàng mà không một ý thức hệ nào có thể cưỡng ép, không một đổi thay nào có thể làm phai nhạt.

Và có lẽ, ở nơi cuối cùng ấy—trên mảnh đất của hoài niệm, ta sẽ tìm thấy sự hòa giải sâu thẳm nhất, không phải giữa các bên thắng thua, mà là giữa những con tim đồng bào, vốn vẫn chung nhịp đập từ thuở hồng hoang, dù có lạc nhau trong biến động lịch sử bao nhiêu đi chăng nữa. Dù thời gian có cuốn trôi như dấu chân sa mạc, hay để lại những ‘giọt đắng’, thì trong trái tim người Việt, quê hương vẫn là một con suối mùa xuân, ngọt lành và bất tận.

Viết nhân Ngày Giỗ của nhà văn Võ Hồng, 31 tháng 3.

Uyên Nguyên