Nguyễn Văn Tuấn: Amanda Nguyễn: một cô gái phi thuờng, một 'game changer'

Báo chí thế giới mới loan tin rằng cô Amanda Nguyễn, 32 tuổi, sẽ là người con gái gốc Việt đầu tiên bay vào vũ trụ. Đó là một sự kiện mang tầm lịch sử, và đằng sau một bản tin thì lúc nào cũng là một lịch sử …

Chuyến bay vào vũ trụ của cô Amanda Nguyễn nằm trong chương trình “Phi hành gia công dân” của Tổ chức phi lợi nhuận Space for Humanity ở Hoa Kỳ. Chương trình này có mục đích tạo cơ hội cho mỗi phi hành gia công dân giải đáp các thách thức toàn cầu. Họ chọn những cá nhân có ảnh hưởng đến nhiều tầng lớp xã hội. Giám đốc điều hành Space for Humanity, Antonio Peronace, cho biết chuyến du hành vào vũ trụ sắp tới của Amanda như một biểu tượng của sức mạnh, niềm đam mê và tinh thần xuất sắc.

Thật vậy, Amanda Nguyễn là một nhân vật suất sắc và biểu tượng của sức mạnh và niềm tin trước nghịch cảnh. Amanda Nguyễn từng được đề cử giải Nobel Hoà Bình năm 2019 [1] và được tạp chí Time xếp vào nhóm 100 người có ảnh hưởng lớn (Time 100 Next”) [2]. Cuộc đời và sự nghiệp của Amanda là một tấm gương về nghị lực phi thường vì cộng đồng. Cô ấy xứng đáng với danh hiệu ‘Game Changer‘.

Amanda sanh năm 1991 ở Corona, thuộc Los Angeles, California. Thân phụ cô là Nguyễn Minh Tú và thân mẫu là Tăng Ngọc Lan, là người tị nạn, gốc Bạc Liêu. Thân mẫu cô từng là sinh viên của Đại học Vạn Hạnh, và ngay từ thời đó đã có những hoạt động từ thiện xã hội nổi bật, kể cả giúp đỡ trong chương trình Operation Baby Lift. Bà Ngọc Lan kể lại rằng ngay từ lúc sanh ra, Amanda không khóc mà tò mò nhìn chung quanh [3]. Có thể nói Amanda sanh ra trong một gia đình có truyền thống hoạt động xã hội.

Ngay từ tiểu học và trung học, Amanda đã là một học sinh xuất sắc và có khả năng lãnh đạo. Mới lớp 1 mà đã có khả năng phát biểu trước đám đông ở trường và được giao chức vụ lãnh đạo học sinh và gây quĩ giúp bệnh nhân ung thư. Lên trung học, Amanda lại được giao những chức vụ lãnh đạo và được bầu chủ tịch hiệp hội “Future Business Leaders of America” (Lãnh đạo thương mại tương lai) của tiểu bang California nhiệm kì 2008-2009. Nhưng không chỉ là lãnh đạo, về học hành Amanda cũng đứng đầu, tốt nghiệp hạng “Valedictorian” (thủ khoa). Với một thành tích học tập và hoạt động xã hội như thế, không ngạc nhiên khi Amanda được các đại học lừng danh (như UCLA, Stanford, Barkeley, Harvard, v.v.) sẵn sàng cho học bổng. Amanda quyết định chọn Harvard, vì đó là mục tiêu cô đặt ra và phấn đấu lúc còn ở bậc trung học. Chuyện kể rằng, trong phòng riêng, cô viết trên bảng trắng những lời tự rèn luyện và tự giữ kỷ luật để sao cho vào được Đại học Harvard.

Ở Harvard, Amanda theo đuổi chương trình cử nhân [tạm dịch] Văn chương và Khoa học (Bachelor of Arts and Science) và tốt nghiệp năm 2013. Trong thời gian theo học ở Harvard, Amanda cũng tiếp tục là một ‘hiện tượng’. Amanda sáng lập ra một khóa học do sinh viên viết về lịch sử nô lệ, và việc làm này được xem là ‘lịch sử’ của Harvard. Bài luận văn của Amanda được chọn in trong tuyển tập “Harvard Admission Essay Book”. Ngoài học hành, Amanda còn tiếp tục làm việc xã hội nhưng lần này thì tầm quốc tế. Và, ở tuổi 19, cô đi Bangladesh, và giúp truy tố một người đàn ông đã giết cháu gái mình vì đứa cháu bị hiếp. Cô sáng lập ra nhà để nuôi 500 trẻ mồ côi ở Kenya. Điều phi thường là tất cả những việc đó cô làm được trong lúc ở tuổi sinh viên!

Ngay sau khi tốt nghiệp năm 2013, Amanda được nhận vào làm ‘intern’ (thực tập sinh) tại trung tâm không gian NASA và đồng thời làm việc cho trung tâm vật lí thiên văn Harvard–Smithsonian Center for Astrophysics. Amanda có thời gian làm liên lạc viên tại Toà Bạch Ốc cho Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ. Thật ra, ngay từ lúc ở Harvard cô đã có ý tưởng nghiên cứu về vũ trụ và làm phi hành gia. Nhưng giấc mơ phi hành gia bị gián đoạn sau một biến cố quan trọng trong đời xảy ra vào năm 2013.

Năm 2013 cũng là một cái mốc định mệnh về cuộc đời của Amanda, khi cô bị hiếp trong ký túc xá ở Massachusetts. Lúc đó cô quyết định chưa truy tố kẻ tội phạm ra toà vì nghĩ rằng mình chưa đủ tài chánh và tài nguyên để ra toà mà có thể kéo dài nhiều năm. Cảnh sát cho biết rằng luật pháp Massachusetts cho phép cô có thời gian 15 năm để truy tố kẻ tội phạm. Nhưng trong thời gian đó, nạn nhân phải cứ 6 tháng làm thủ tục để gia hạn bộ ‘rape kit’ (pháp y chứng). Sau 6 tháng mà không có gia hạn thì pháp y chứng sẽ bị huỷ bỏ (và nạn nhân khó truy tố kẻ tội phạm)! Sau khi nói chuyện với nhiều nạn nhân khác, Amanda nhận ra sự vô lý của luật pháp và quyết định phải thay đổi bộ luật bất công đó. Năm 2014, Amanda quyết định sáng lập hiệp hội RISE (Đứng Lên) để đấu tranh bảo vệ quyền lợi của nạn nhân bị hiếp. Năm 2016, qua sự bảo trợ của Thượng nghị sĩ Jeanne Shaheen, Amanda đưa dự luật vào Quốc Hội Hoa Kỳ và được Hạ Viện cũng như Thượng Viện thông qua. Tháng 10/2016 Tổng Thống Barack Obama chánh thức ký đạo luật Sexual Assault Survivors’ Rights Act, và đến nay, đạo luật này đã được thông qua ở 25 tiểu bang, yêu cầu chánh phủ phải minh bạch trong quá trình xét nghiệm nạn nhân bị hiếp. Năm 2016 Amanda nghỉ việc ở Bộ Ngoại giao để dành toàn thời gian cho việc điều hành tổ chức RISE.

Amanda được trao rất nhiều giải thưởng danh giá ở Mỹ và trên thế giới. Trong danh sách giải thưởng có giải Heinz Award về chánh sách công, “Time 100 Next“, “Forbes 30 under 30“, và Nelson Mandela Changemarker Award. Năm 2019, cô được đề cử giải Nobel Hoà Bình [1].

Câu chuyện của Amanda Nguyễn cho ra nhiều bài học về nền tảng gia đình, nền giáo dục, và cả thể chế dân chủ. Xuất thân trong một gia đình có giáo dục đàng hoàng và có truyền thống làm việc thiện, nên Amanda chắc cũng thừa hưởng được truyền thống đó từ mẹ mình. Ra ngoài gia đình, cô được học trong một môi trường giáo dục khuyến khích hoạt động xã hội và rèn luyện kỹ năng lãnh đạo. Lên đại học, cô sinh viên Amanda có cơ hội phát huy khả năng lãnh đạo thời trung học để làm việc lớn hơn. Nhưng quan trọng nhứt, Amanda chứng minh rằng một cá nhân có thể làm thay đổi thế giới theo chiều hướng tích cực hơn, hay nói theo ngôn ngữ khoa học thời thượng hiện nay là “Game Changer“, một tác nhân làm thay đổu cục diện. Amanda Nguyễn là một Game Changer vậy.

Để làm một việc có tác động thay đổi cục diện, ngoài tài năng, còn phải có một môi trường thuận lợi. Đối với Amanda, môi trường đó chính là giáo dục và thể chế. Thử tưởng tượng nếu Amanda ở Việt Nam thì có lẽ cô không có cơ hội để thể hiện khả năng lãnh đạo và thay đổi luật pháp. Thật ra, ngay cả xã hội Việt Nam cũng không khuyến khích một đứa trẻ có những suy nghĩ lớn lao (thậm chí còn mang tiếng là ‘khùng’). Tựu trung lại, một ‘game changer’, ngoài khả năng lãnh đạo và can đảm, còn đòi hỏi một môi trường cởi mở và chấp nhận cái mới.

Khi nghe tin cô được tuyển chọn làm phi hành gia bay vào vũ trụ, Amanda viết trên trang truyền thông xã hội rằng ‘Là những thuyền nhân tỵ nạn, gia đình tôi nhìn lên những vì sao để tìm đường đến tự do‘ (‘As boat refugees, my family looked to the stars to guide their way to freedom’) và nói với thân mẫu rằng ‘Mẹ băng qua đại dương để con có thể chạm vào bầu trời’ (‘You crossed the ocean so I can touch the sky.’)

Nguyễn Văn Tuấn

___

[1] https://en.wikipedia.org/wiki/Amanda_Nguyen

[2] https://www.nguoi-viet.com/little-saigon/amanda-nguyen-phu-nu-goc-viet-trong-danh-sach-time-100-next

[3] https://thenewviet.com/mot-hien-tuong-nguoi-viet.html