Bùi Văn Phú: Bầu cử Mỹ 2024: Trump-Biden tái đấu hay sẽ có thay đổi bất ngờ?

Năm nay nước Mỹ có tổng tuyển cử vào ngày 5 tháng 11. Quan trọng nhất là bầu chọn tổng thống, toàn thể 435 dân biểu Hạ viện và 33 nghị sĩ, tức một phần ba của số 100 dân cử tại Thượng viện. Kết quả sẽ định hình cho chính sách đối nội và đối ngoại của Hoa Kỳ trong bốn năm từ 2025 đến 2029.

Cũng vào ngày 5/11 còn có bầu chọn thống đốc cho 11 tiểu bang và rất nhiều dân cử từ lập pháp tiểu bang, lãnh đạo quận hạt, thành phố đến các ủy viên hội đồng địa phương về giáo dục, giao thông, tiện ích.

Đảng Dân chủ với Tổng thống Joe Biden đang nắm hành pháp. Trong Quốc hội, Cộng hòa và Dân chủ có số thượng nghị sĩ ngang nhau, vì thế khi biểu quyết không đạt đa số quá bán thì Dân chủ sẽ thắng với lá phiếu của Phó Tổng thống Kamala Harris.

Tại Hạ viện, Đảng Cộng hòa chiếm lại đa số sau bầu cử 2022 nhưng cũng rất mong manh. Tổng thống Joe Biden đã gặp nhiều cản trở từ phía đối lập trong các dự luật về kinh tế, di dân, quân sự và đối ngoại với cuộc chiến ở Ukraine, ở Israel và quan hệ với Trung Quốc.

Tuần tới được xem như chính thức bắt đầu tiến trình tiến cử cho Đảng Cộng hòa tại tiểu bang Iowa vì đây đã là nơi đi tiên phong trong việc bầu tổng thống Mỹ từ năm 1972.

Với phía đảng cầm quyền mà tổng thống đang ở nhiệm kỳ đầu tiên thì việc tiến cử ứng viên cho đảng coi như không có tranh đua vì tổng thống đương nhiệm sẽ là người được đảng đưa ra tái tranh cử. Năm nay, ứng cử viên Đảng Dân chủ sẽ là Tổng thống Joe Biden, trừ khi có thay đổi trước Đại hội đảng vào mùa hè tại thành phố Chicago.

Tạo chú ý nhất trong thời gian qua là phía Đảng Cộng hòa với cựu Tổng thống Donald Trump đã tuyên bố ra tranh cử, hiện đang dẫn đầu trong số các ứng cử viên Cộng hòa. Thăm dò cũng cho thấy ông Trump hơn điểm Tổng thống Joe Biden, dù ông đang phải đối mặt với nhiều cáo buộc, kiện tụng liên quan đến lừa đảo tiền bạc, tấn công tình dục, cất giữ tài liệu tối mật quốc gia tại nhà riêng, có hành động để làm thay đổi kết quả bầu cử 2020 tại một số tiểu bang và ông sẽ ra hầu tòa trong năm nay.

Ông Trump cũng bị cáo buộc khích động dân tham gia vụ nổi loạn vào ngày 6/1/2021 để phản đối kết quả bầu cử tháng 11 năm 2020 mà ông thua. Ông không thừa nhận kết quả đó và cho là có gian lận, tuy giới chức trách nhiệm đã chứng minh ngược lại. Hàng trăm người tham gia vụ tấn công vào trụ sở Quốc hội Hoa Kỳ cách đây ba năm đã bị đem ra tòa xét xử và bị án tù.

Donald Trump có lối hành xử xem mình như đang là tổng thống nên đã từ chối tham gia các cuộc tranh luận với các ứng cử viên Cộng hòa được tổ chức trong hai tháng qua.

Nhiều tổ chức đã đứng ra yêu cầu cơ quan bầu cử của hơn chục tiểu bang không đưa tên ông Trump vào danh sách ứng cử viên trong kỳ bầu sơ bộ sắp tới, trong đó dư luận đang chú ý nhất đến hai tiểu bang Colorado và Maine.

Dựa vào Tu chính án số 14 của Hiến pháp ngăn cấm bất cứ ai tham gia nổi dậy hay nổi loạn chống lại chính quyền liên bang giữ các chức vụ dân cử, vì thế Tòa án Tối cao Colorado đã có phán quyết không cho tên ông Trump vào danh sách ứng cử viên ở tiểu bang này.

Donald Trump đã kiện để đảo ngược quyết định của Colorado và vụ việc sẽ được Tòa án Tối cao Hoa Kỳ xét xử vào ngày 8/2 hầu giải quyết gấp vấn đề pháp lý này.

Tuy từ chối tham gia các cuộc tranh luận với ứng viên Cộng hòa trong thời gian qua, nhưng các thăm dò cho thấy ông Trump vẫn được cử tri Cộng hòa ủng hộ nhiều nhất và nếu là cuộc tranh tài giữa Trump và Biden một lần nữa, Trump hiện đang hơn điểm Biden.

Theo FiveThirtyEight.com, hiện nay Donald Trump đang dẫn đầu với 61,8 % và các ứng cử viên Cộng hòa theo sau là Ron DeSantis 12,1%, Nikki Haley 11,2%, Vivek Ramaswamy 4,8% và Chris Christie 3,4%.

Riêng tại tiểu bang Iowa nơi có bầu chọn ứng viên Cộng hòa vào ngày 15/1, Trump đang dẫn đầu với 50%, DeSantis 18,4%, Haley 15,7%, Ramaswamy 6% và Christie 3,7%.

Tháng 11 năm ngoái, theo một thăm dò do báo New York Times và Siena College thực hiện tại 6 tiểu bang mang tính quyết định thì Trump đang dẫn trước Biden tại 5 tiểu bang. Nevada: Trump 52%, Biden 41%; Georgia: Trump 49%, Biden 43%; Arizona: Trump 49%, Biden 44%; Michigan: Trump 48%, Biden 43%; Pennsylvania: Trump 48%, Biden 44%. Trump chỉ thua Biden ở Wisconsin với số điểm 45% so với 47%.

Trang mạng 270toWin.com tổng kết các thăm dò bầu cử vào trung tuần tháng 12 vừa qua với kết quả cũng gần giống như thăm dò của New York Times/Siena là Trump đang dẫn đầu, chỉ khác là Trump và Biden bằng điểm ở Pennsylvania và Trump hơn Biden ở Wisconsin.

Những con số của 270toWin.com gồm Nevada: Trump 47%, Biden 44%; Georgia: Trump 49%, Biden 44%; Arizona: Trump 48%, Biden 41%; Michigan: Trump 48%, Biden 41%; Pennsylvania: Trump 44%, Biden 44% và Wisconsin: Trump 45%, Biden 41%.

Giới quan sát đang chú ý đến việc tiến cử ứng viên Cộng hòa vào ngày 15/1 của “Iowa Caucus”. Hình thức “caucus” có thể được gọi là bầu sơ bộ trong nội bộ đảng. Đây là cuộc bầu chọn do đảng Cộng hòa tổ chức, không phải do cơ quan lo về bầu cử của tiểu bang Iowa chịu trách nhiệm.

Lúc 7 giờ tối hôm đó, các cử tri ghi danh theo Đảng Cộng hòa sẽ họp mặt tại 1.600 địa điểm trên toàn tiểu bang. Mỗi nơi sẽ có đại diện của các ứng cử viên Cộng hòa phát biểu quan điểm và sau đó cử tri sẽ bỏ phiếu kín tại chỗ. Không có việc bỏ phiếu bằng thư hay qua đường bưu điện.

Theo một bài viết ngày 8/12/2023 của Robin Opsahl trên trang mạng Iowa Capital Dispatch (iowacapitaldispatch.com), cử tri tham gia việc tiến cử của Đảng Cộng hòa phải là thành viên của đảng này hay vẫn có thể ghi danh vào đảng tại chỗ trong ngày 15/1 với giấy tờ chứng minh là công dân Hoa Kỳ và giấy xác minh nơi cư ngụ như hóa đơn điện nước, ngân phiếu thu nhập hay báo cáo tài chánh của ngân hàng.

Cũng theo trang này, Đảng Dân chủ cho phép đảng viên của mình được tiến cử ứng viên qua việc bỏ phiếu bằng thư với dấu bưu điện ghi thời gian trước hay trong ngày 5/3/2024 là “Super Tuesday” với 16 tiểu bang có bầu cử sơ bộ, trong đó có Iowa.

Không có gì chắc chắn để khẳng định rằng nếu Trump về nhất tại đây thì cũng sẽ được Đảng Cộng hòa tiến cử trong đại hội đảng diễn ra vào trung tuần tháng 7 tại thành phố Milwaukee, tiểu bang Wisconsin.

Kết quả của Iowa Caucus trong những năm trước đây cho thấy điều đó.

Năm 2012, Rick Santorum về nhất và Mitt Romney về nhì. Tới đại hội Đảng Cộng hòa thì Romney được tiến cử ra đối đầu với Tổng thống Dân chủ Barack Obama.

Năm 2016, hai chính đảng phải đưa người mới ra tranh cử và tại Iowa Caucus, đảng Dân chủ với Hillary Clinton về nhất, Bernie Sanders về nhì và sau đó Clinton được đảng tiến cử. Bên phía Cộng hòa, Ted Cruz về nhất, Donald Trump về nhì và đến đại hội đảng thì Trump được tiến cử tranh đua với Clinton.

Năm 2020, Joe Biden về thứ tư, sau Pete Buttigieg, Bernie Sanders và Elizabeth Warren nhưng đến đại hội Đảng Dân chủ thì Biden được tiến cử ra tranh cử đối đầu với Donald Trump.

Xét từ lịch sử, một ứng cử viên về nhất, nhì hay ba tại Iowa Caucus thì có nhiều hy vọng được đảng tiến cử nhưng không chắc sẽ được bầu làm tổng thống.

Pete Buttigieg năm 2020, Hillary Clinton và Ted Cruz 2016, Barack Obama 2008, Mike Huckabee 2008, John Kerry 2004, Al Gore 2000, George W. Bush (con) 2000, Bob Dole 1996, Tom Harkin 1992, Richard Gephardt 1988, Walter Mondale 1984 đều là những ứng cử viên dẫn đầu ở Iowa Caucus của hai đảng và nhiều người như Obama, Kerry, Gore, Bush (con), Mondale được tiến cử làm ứng viên tổng thống của đảng, nhưng chỉ có Barack Obama và George W. Bush (con) được bầu làm lãnh đạo nước Mỹ.

Iowa Caucus 1980 đã gây chú ý vì tổng thống đương nhiệm Jimmy Carter quá yếu kém nên trong nội bộ Đảng Dân chủ tìm cách đưa một ứng cử viên khác ra thay là Thượng Nghị sĩ Edward Kennedy và đây là một sự kiện ít có đối với một tổng thống đương nhiệm.

Năm đó, tuy Carter vẫn thắng Kennedy tại Iowa Caucus với 59% – 31% nhưng cuộc đối đầu gây nhiều chia rẽ còn kéo dài cho đến Đại hội Đảng Dân chủ, khi Tổng thống Carter được tái tiến cử ra tranh cử nhiệm kỳ hai.

Kết quả là tại cuộc bầu cử tháng 11/1980, Jimmy Carter thua đậm, chỉ thắng ở 6 tiểu bang và vùng thủ đô Washington trong số 50 tiểu bang và Ronald Reagan đã đại thắng, đạt 489 trong số 538 phiếu đại biểu cử tri.

Tại cuộc bầu cử năm nay, vì vai trò của Donald Trump, một cựu tổng thống với nhiều rắc rối pháp lý, giới quan sát chính trị của Hoa Kỳ và thế giới đang chú ý đến kết quả của Iowa Caucus vào ngày 15/1 tới.

Tổng thống Biden từng phát biểu vì có Trump mà ông phải tranh cử. Giả sử vì bất cứ lý do nào Donald Trump không thể là ứng viên của đảng Cộng hòa thì sẽ có bất ngờ gì từ đảng Dân chủ hay không? Joe Biden và Donald Trump đã xấp xỉ 80 tuổi mà tuổi tác cũng là quan tâm của nhiều cử tri trong bầu chọn năm nay.

Có hy vọng gì cho một cuộc tranh tài giữa những lãnh đạo Cộng hòa trẻ tuổi như cựu Thống đốc South Carolina Nikki Haley hay Thống đốc Florida Ron DeSantis với lãnh đạo Dân chủ cũng còn trẻ là thống đốc California Gavin Newsom?

Bùi Văn Phú 

Giảng viên đại học cộng đồng từ vùng Vịnh San Francisco, California, Mỹ.